بررسی ریشه‌های اعتقادی، فرهنگی و تاریخی جنگ جمل

بررسی ریشه‌های اعتقادی، فرهنگی و تاریخی جنگ جمل
استاد راهنما: آیت الله نجم الدین طبسی
محقق: ابراهیم رضائی کلیری
سال تدوین: بهار 1399 ه.ش

چکیده
با قتل عثمان و اجماع امت اسلامی بر خلافت علی، به علل و انگیزه¬های مختلف سه جنگ به آن حضرت تحمیل شد که جنگ جمل مهم‌ترین و اولین جنگ داخلی بین مسلمانان و از پیچیده‌ترین رویدادهای تاریخ اسلام است. به نظر می‌رسد گروهی از ریشه‌های اعتقادی، فرهنگی و تاریخی میتواند در پیدایش این جنگ مؤثر باشد که برخی از آنها به طور مستقیم متوجه سران جمل است و برخی از آنها متوجه جهل و نادانی مردم.
با توجه به مطالعه و پژوهش نویسنده می توان گفت: ریشه ها و عوامل به وجود آمدن این جنگ به یکباره ایجاد نشده بلکه برخی از آنها معلول مجموعه عملکردها و رفتارهایی است که در سالهای بعد از رحلت پیامبر اکرم تا زمان خلافت امیرالمؤمنین بر اساس الگوی خلافت در جامعه رواج و تبدیل به یک اعتقاد و فرهنگ شد. این علل به سه دسته اعتقادی، فرهنگی و تاریخی تقسیم می شود.
به طور یقین باور به جایگاه همسری پیامبر و فضایل و مناقب عایشه، قداست و حجیت بخشی به گروهی خاص از صحابه و عدم شناخت جایگاه امامت و حضرت علی از ریشه‌های اعتقادی جنگ جمل محسوب می شود.
از طرف دیگر رفاه‌طلبی، انکار فضایل و تخریب جایگاه اهل بیت:، ریاست طلبی و کینه و دشمنی با حضرت علی از ریشه‌های فرهنگی به وجود آمدن جنگ جمل است.
دشمنی دیرینه بنی‌امیه و بنی‌هاشم و نقش ویژه معاویه و شخصیت‌های اموی، پیاده شدن الگوی علوی برای اداره کردن جامعه و تحمل نکردن این الگو توسط دشمنان آن حضرت و مسأله قتل عثمان نیز از جمله ریشه‌های تاریخی جنگ جمل است.

کلید واژه: جنگ جمل، حضرت علی، اعتقاد، فرهنگ

فهرست
مقدمات پژوهش    1
1. بیان مسأله    1
2. اهمیت و ضرورت پژوهش    1
3. اهداف و فوائد پژوهش    1
4. سؤالات پژوهش    2
الف: سؤال اصلی.............................    2
ب: سؤالات فرعی.............................    2
5. پیشینه پژوهش    2
6. فرضیه پژوهش    3
7. روش پژوهش    3
فصل اول: مفاهیم و کلیات    5
گفتار اول: مفهوم شناسی.............................    6
1. فرهنگ سازی    6
2. عقیده    6
گفتار دوم: کلیات.....................................    7
الف: جنگ جمل در یک نگاه    7
ب: معرفی شخصیت های تأثیرگذار ناکثین    10
1. عایشه بنت ابی بکر    11
1. زبیر بن عوام    11
2. طلحه بن عبيدالله    11
فصل دوم: ریشه های اعتقادی جنگ جمل    13
گفتار اول: عدم شناخت جایگاه امامت…………….    15
جایگاه امامت در اسلام    16
1. مفهوم شناسی امام و امامت    16
2. ویژگی‌ها و شرایط امام    17
3. جایگاه امامت در قرآن    21
4. جایگاه امامت در روایات    24
نقش عدم باور به جایگاه امامت در شکل‌گیری جنگ جمل    26
عصمت    26
دانش دین و اداره جامعه اسلامی    29
تنصیص    30
افضلیت    31
گفتار دوم: عدم باور به جایگاه و فضایل حضرت علی7    32
الف: فضایل حضرت علی7 در قرآن و سنت    32
ب: سیر تاریخی تخریب جایگاه حضرت علی7 و انکار فضایل او    38
1. در زمان رسول خدا6    38
2. پس از رحلت رسول خدا6    39
تبیین نقش عدم باور به جایگاه و فضایل امام علی7 در شکل‌گیری جنگ جمل    41
گفتار سوم: باور به اعتباری ویژه برای عنوان «همسری پیامبر»    46
الف: جایگاه ام‌المؤمنین در قرآن    46
ب: بنیان سازی جایگاه ویژه برای عایشه در دوران خلفا    48
1. رجوع علمی به عایشه    48
2. حمایت مالی خلفا از عایشه    49
3. خانه عایشه، محل انتخاب خلیفه مسلمین    49
پ: سوء استفاده از عنوان «ام‌المؤمنین» و «همسری پیامبر» توسط عایشه    50
شواهدی از باور مردم به عنوان «ام‌المؤمنین» و «همسری پیامبر» در جنگ جمل    51
گفتار چهارم: باور به فضایل عایشه………………..    53
الف: فضایل و مناقب عایشه    54
ب: جایگاه فقهی عایشه    55
پ: جایگاه روایی عایشه    56
نقش باور به فضایل عایشه در وقوع جنگ جمل    58
1. طرح فضایل عایشه توسط طلحه و زبیر    60
2. فدا کردن جان برای عایشه    60
3. بیان فضایل توسط خود عایشه    60
4. بازتاب فضایل عایشه در رجزها    61
5. تقدیس شتر عایشه    61
6. کشته‌های فضایل    62
7. ایجاد تردید در سپاهیان امام علی7    62
گفتار پنجم: باور و اعتقاد به فضیلت صحابی بودن….    63
الف: جایگاه صحابه    63
ب: تعريف صحابی    66
پ: جایگاه ویژه صحابه بعد از رحلت پیامبر    67
نقش باور به جایگاه ویژه صحابه در شکل‌گیری جنگ جمل    69
فصل سوم: ریشه های فرهنگی جنگ جمل    75
گفتار اول: کینه‌توزی و انتقام‌جوئی اعراب و قریش....    77
الف: کینه های عایشه…    78
ب: کینه های طلحه    80
پ: کینه های عبدالله بن زبیر    82
ت: کینه های مروان    83
گفتار دوم: فرهنگ رفاه‌طلبی..........................    85
نقش فرهنگ رفاه‌طلبی در شکل‌گیری جنگ جمل    89
گفتار سوم: حسادت ورزی……………………….    93
الف: حسادت نسبت به حضرت علی7 در زمان رسول خدا6    94
ب: حسادت نسبت به حضرت علی7 بعد از رحلت رسول خدا6    97
نقش حسادت در شکل‌گیری جنگ جمل    100
گفتار چهارم: جهل و نادانی……………………….    103
روشنگری امام علی7    105
گفتار پنجم: قدرت‌طلبی و برتری‌جویی……………    107
فصل چهارم: ریشه های تاریخی جنگ جمل    113
گفتار اول: بهره‌برداری از واقعه قتل عثمان..............    114
الف: مروری بر واقعه قتل عثمان    114
ب: نقش سران جمل و معاویه در قتل عثمان    117
پ: متهم کردن حضرت علی7 به قتل عثمان و حمایت از قاتلین    120
ت: موضع حضرت علی7 نسبت به قتل عثمان    122
نقش خونخواهی از عثمان در شکل‌گیری جنگ جمل    125
گفتار دوم: پروژه تخریب شخصیت امیرالمؤمنین7 و مشروعیت حکومت    129
الف: ادعای اجبار کردن دیگران بر بیعت    129
ب: تهمتهای ناروا به حضرت علی7    131
پ: طرح مظلومیت عثمان و نسبت دادن قتل عثمان به حضرت علی7    134
گفتار سوم: دشمنی دیرینه بنی‌امیه و بنی‌هاشم    134
الف: سیر تاریخی دشمنی بنی‌امیه و بنی‌هاشم    135
1. دوران جاهلیت    135
2. دوران حیات پیامبر اکرم6    138
3. دوران خلفای سه گانه    140
4. دوران خلافت حضرت علی7    141
ب: نقش ویژه معاویه در شکل‌گیری جنگ جمل    142
1. نامه معاویه به طلحه    143
2. نامه اول معاویه به زبیر بن عوام    143
3. نامه دوم معاویه به زبیر بن عوام    143
4. نامه معاویه به مروان    144
5. نامه معاویه به سعید بن عاص    144
6. نامه معاویه به عبدالله بن عامر    145
7. نامه معاویه به ولید بن عقبه    145
8. نامه معاویه به یعلی بن منیه    145
گفتار چهارم: عدم پذیرش حاکمیت ارزش‌های الهی توسط مردم    146
الف: اجرای دقیق حدود و احکام الهی    148
ب: الغای تبعیضها در تقسیم بیت‌المال    150
ت: عزل کارگزاران فاسد    152
فصل پنجم: نتیجه گیری    155
فهرست منابع    161