بررسی متغیّرهای سیاسی، اجتماعی و علمی ابن تیمیه در نگرش به تشیّع

بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان: بررسی متغیّرهای سیاسی، اجتماعی و علمی ابن تیمیه در نگرش به تشیّع
استاد راهنما: حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید مهدی علیزاده موسوی
محقق: سید علی محمد مهاجری
تاریخ دفاع: بهار 1400 ه.ش

چکیده
شخصیّت علمی ابن تیمیه از دیرباز مورد تحلیل اندیشه‌پژوهان بوده و با توجه به بحث برانگیز بودن محتوای آثارش، گستره بزرگی از تألیفات این دسته به وی اختصاص یافته که نوشتار حاضر نیز در زمره همین آثار است. این نوشتار نه به صورت گزاره‌ای و سلّولی بلکه از طریق روشی فراگیر و جامع و با بهره‌گیری از تحلیل چهارچوب‌های اندیشه‌ای ابن تیمیه و دست‌یابی به پارادایم  فکری او کوشش داشته تا به برخی از ابهامات در قضاوت‌های حیطه اندیشه ابن تیمیه پیرامون چرایی ضدّیت او با شیعه پاسخ گوید. ابن تیمیه در پیوند با شیعه از خود آرائی ارائه داده که قاعدتاً باید صد در صد علمی باشند تا مورد پذیرش واقع شوند در حالی‌که با مطالعه آثار او و همچنین مراجعه به ترجمانی که دیگران از وی به جای گذاشته‌اند ردّ پای متغیرهایی که جنس علمی ندارند به خوبی قابل مشاهده است. با توجه به این مشکل، نوشتار پیش‌رو به بررسی متغیرهای اجتماعی، سیاسی و علمی متأثر بر شناخت ابن تیمیه از شیعه پرداخته و چیستی و چگونگی ضدّیت او با شیعه را از این منظر نگریسته و برآیند آن تأثیر مثبت این متغیّرهای بر اندیشه‌ها و چهارچوب فکری او در قضاوت شیعه بوده است به طوری‌که اگر این متغیّرهای شیعی وجود نداشتند، شاهد ابن تیمیه دیگری در قضاوت‌هایش نسبت به شیعه بودیم؛ از این‌روی نوشتار حاضر تحقیقی توصیفی بوده و با توجّه به همّیتی که برای درک عمیق‌تر آراء ابن تیمیه و شناخت الگوهای ناپیدا در پشت نظریات او گذاشته در زمره تحقیقات کیفی محسوب می‌شود. این تحقیق را می‌توان با عنایت به شیوه بررسی اطلاعات، تحقیقی آمیزه‌ای و تلفیقی دانست که از روش‌های عقلی برهانی و نقلی تاریخی تلفیق شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. همچنین از حیث جمع‌آوری اطلاعات نیز با توجّه به منبع قرار دادن اسناد نوشتاری، این تحقیق در زمره تحقیقات کتابخانه‌ای است.
کلید واژه: ابن‌تیمیه، نظریه، متغیّر، تشیّع، مغول

فهرست مطالب
چکیده    ‌ج
فهرست مطالب    ‌و
مقدمه    1
تبیین موضوع    1
تبیین مسئله    2
سؤالات اصلی و فرعی تحقیقی    3
اهداف تحقیق    3
پیشینه تحقیق    5
روش تحقیق    7
بخش اول مفاهیم کلّیات    9
فصل اول: مفاهیم    9
ابن تیمیه    9
زیست‌نامه    9
شخصیت علمی    10
کتب و تألیفات ابن تیمیه    12
روش‌شناسی نقد در آثار و تألیفات ابن تیمیه    14
متغیّر    16
متغیّرهای سیاسی    19
متغیرهای اجتماعی    20
متغیّرهای علمی    21
مکتب تشیع    22
اندیشه‌های ضدشیعی    25
فصل دوم: کلّیات    28
جایگاه شیعه در نگاه ابن تیمیه    28
جایگاه مغول از منظر ابن تیمیه    29
منابع شیعه‌شناسی نزد ابن تیمیه    31
استناد به اقوال علمای غیرمشهور    32
استناد به قول و فعل علمای مستقرّ در شام    33
استناد به اقوال شاذ و نادر شیعه    35
تأثیر کتب ضد شیعی بر شناخت ابن تیمیه از شیعه    36
شناخت شیعه اثنی عشری با استناد به رفتار سایر فرق شیعه    37
شناخت اشتباه، ناشی از عدم اطلاع بر ادبیات علوم    39
استناد به سخنان عوام کوچه و بازار در شناخت شیعه    42
بخش‌دوم : بررسی تأثیرات شیعه در وضعیت اجتماعی – سیاسی دوران‌ ابن‌تیمیه    48
فصل اول: بررسی وضعیت شاخصهای اجتماعی متأثر از شیعه    49
شاخص فقر و تعادل ثروت    51
شاخص آموزش و سواد در دوران ابن تيميه    54
شاخص امنیت و آرامش در دوران ابن تیمیه    56
شاخص‌های عدالت اجتماعی در دوران ابن تیمیه    59
جایگاه ابن تیمیه در اجتماع    61
فصل دوم: بررسی وضعیت نابسمان سیاسی متأثر از تحرّکات شیعه    64
سقوط خلافت بغداد    65
تضعيف حکومت مماليک و موقعیّت سیاسی ابن تیمیه در آن    68
هجمه‌های چندگانه به زیست‌بوم‌های ابن تيميه    71
حران    71
دمشق    77
جنگهای صليبي    81
بخش سوم: بررسی تأثیرات شیعه در وضعیت علمی – فرهنگی دوران ابن تیمیه    84
فصل اول: تأثیر علمای شیعه در اندیشه‌های ضد شیعی ابن تیمیه    85
بررسي ميزان تأثيرگذاری آثار علمي مکتوب شيعه    86
بررسي ميزان تأثيرگذاری آثار غيرمکتوب شیعه (مناظرات و دیدارها)    89
حضور علمای شیعه در حکومت مغول    93
خواجه نصیرالدین طوسی    95
محمد بن علقمی    96
سید بن طاووس    97
علامه حلی    100
فصل دوم: تأثیر عقائد باطل متشیّعه در اندیشه ضدشیعی ابن تیمیه    103
غلو    104
تشتّت فرقه‌ای    106
تاثیر جنسیت ایرانی شیعه    110
بخش چهارم: خاتمه و نتیجه‌گیری    115
منابع    119