بررسی نظریه روح معنا از منظر علامه طباطبایی(ره)

بسم الله الرحمن الرحیم 
رساله علمی سطح ۳ 
عنوان: بررسی نظریه روح معنا از منظر علامه طباطبایی(ره) 
استاد راهنما: مهراب صادق نیا 
محقق: سید علی اصغر سید صدیق 
سال ۱۳۹۸

مقدمه 
بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين وصل الله على محمد و آله الطاهرين لا سيما بقيه الله فى الارضين روحى و اروح العالمين له الفداء)
 قرآن کریم کتابی سراسر معجزه ی نبی مکرم اسلام حضرت محمد (ص) می باشد که فهم عمیق آیات شریفه ی آن و بطونش جز با عنایات خاصه الهی و رهنمودها و فرمایشات حضرات معصومین (ع) برای انسانها و متشاقان به معارف الهی ممکن نخواهد. البته که مهمترین بخشهای قرآن که نیاز به راهنما دارد متشابهات می باشد. هر چند که متشابهات را می توان با محکمات قرآن تفسیر نمود ولی در طول قرون متمادی مفسرین بسیاری بودند که سعی در تبیین این متشابهات و کشف مراد الهی در متشابهات بودند. علامه طباطبایی (ره) از جمله ی مفسرین مهم در طول این قرنها و مهمترین مفسر قرآن در عصر معاصر می باشد که نظرات وی بسیار مورد توجه عموم اندشمندان و قرآن پژوهان اعم از شیعه و سنی و حتی مسلمان و مستشرق قرار گرفته است اثر پیش رو با عنوان بررسی نظریه روح معنا از منظر علامه طباطبایی (ره) در صدد بیان آراء و نظرات مرحوم علامه در نظریه روح معنا در همه ی آثار وی مخصوصا آثار قرآنی ایشان می باشد و می توان خلاصه این اثر ناچیز را در چند خط اینگونه بیان کرد که مفسرین برای کشف مراد خدواند در این متشابهات چندین دسته اند:
 1ـ اهل ظاهر، الفاظ را بر معنای محسوس حمل کردند،
 2ـ عده ای نیز طرفدار حمل بر مجازند
 3ـ ولی بعضی نظریه روح معنا که از ابتکارات امام محمد غزالی بوده انتخاب کردند. علامه طباطبایی نیز طرفدار این نظریه بوده و در اکثر آثارشان از این نظریه بهره جسته است.
 برای نظریه روح معنا سه تقریر مطرح شده که 1ـ اولی، حقیقت در معنای معقول مجاز در معنای محسوس بوده، ۲ - دومین تقریر حقیقت در معنای معقول و محسوس به نحو تشکیک می باشد 3ـ و سومین تقریر، حقیقت در معنای معقول و محسوس به نحو متواطی است. رساله پیش رو در صدد پاسخ به این مساله است که نظریه روح معنا درا ندیشه علامه طباطبایی چیست؟ اثر پیش رو متشکل از چهار بخش بوده و در نهایت ارزیابی است، بخش اول مباحث مربوط به مفاهیم و کلیات بوده و در بخش دوم مباحث 1ـ اقوال در متشابهات 2ـ پیشینه و 3ـ تقریرات نظریه روح معنا است
بخش سوم پیامدها و نتایج این نظریه از منظر علامه طباطبایی است و شامل 1ـ آثار روح معنا در فهم قرآن و 2ـ  رابطه بین این نظریه با متشابهات قرآنی است در بخش چهارم به نقدهای محتوایی و روش شناختی نظرات علامه پرداخته شده و سپس ارزیابی و نقدهای به آراء علامه صورت گرفته است. 
نتیجه حاصله این که به نظر می رسد علامه از پیروان نظریه روح معنا هستند هر چند که از اصطلاحات مخصوصه استفاده نکرده باشند همچنین ایشان متمایل به تقریر سوم است ولی با این حال برای خود تقریر جداگانه ای را انتخاب نموده که آن عدم تغییر مفاهیم در صورت تغییر مصادیق است. امید است که مورد رضایت خداوند منان واقع شده باشد و از الطاف و عنایات حضرت صاحب الزمان اروحنا له الفداء) محروم نباشيم والسلام عليكم. 

فهرست مطالب 
بخش اول: کلیات و مفاهیم 
فصل اول: کلیات 
گفتار اول: بیان مساله 
گفتار دوم: اهمیت موضوع گفتار سوم سوالات اصلی و فرعی 
گفتار چهارم: فرضیه تحقیق 
گفتار: پنجم روش تحقیق 
گفتار ششم: پیشینه و اهداف و امتیاز 
فصل دوم: مفاهيم . 
گفتار اول نظریه 
نظریه در لغت 
نظریه در اصطلاح 
گفتار دوم معنا 
معنا گفتار: سوم نظریه روح معنا
بخش دوم: اقوال پیشینه شناسی و تقریرات روح معنا 
فصل اول: اقوال در متشابهات 
گفتار اول: نظریه .ظاهرگرایان 
مجسمه 
اهل توقف
مخالفان وقوع مجاز در قرآن 
ادله منکرین مجاز در سخن الهی گفتار دوم: نظریه حقیقت و مجاز 
گفتار سوم: نظریه روح معنا. فصل دوم پیشینه نظریه روح معنا 
گفتار اول: روح معنا در اندیشه قدمای مفسرین 
محمد غزالی 
مبانی نظریه روح معنا در اندیشه غزالی 
معنا ارتباط سنجی میان عالم محسوس و تاویلات 
دخیل بودن قوه خیال
تبیین روح معنا از نظر غزالی 
ارزیابی دیدگاه غزالی 
گفتار دوم: روح معنا در اندیشه عرفا. سیر تاریخی روح معنا در اندیشه عرفانی 
احمد غزالی 
عین القضات همدانی 
ابن عربی 
گفتار سوم: روح معنا در اندیشه فلاسفه 
فلاسفه قبل از ملاصدرا 
روح معنا در اندیشه و آثار ملاصدرا
مبانی نظریه روح معنا از دیدگاه ملاصدرا 
مخالفت با تاویل 
فیض کاشانی 
گفتار چهارم: روح معنا در اندیشه متاخرین و معاصرین
میرزا جواد ملکی تبریزی 
امام خمینی (ره) 
مرحوم سید محمد حسین طهرانی (ره) 
فصل سوم: تقریرات مطرح شده پیرامون نظریه روح معنا 
خلاصه ای از تقریرات مطرح شده 
گفتار اول: حقیقت در معنای معقول، مجاز در معنای محسوس
 گفتار دوم: حقیقت در معنای معقول و محسوس به نحو تشکیک 
گفتار سوم: حقیقت در معنای معقول و محسوس به نحو تواطی
گفتار پنجم: تقریر علامه طباطبایی
بخش سوم: نتایج و پیامدهای نظریه روح معنا از منظر علامه طباطبایی
فصل اول: تاثیر و بازخورد نظریه روح معنا در فهم قرآن 
گفتار اول: علت تبادر معنای محسوس واژگان متشابه به ذهن
 گفتار دوم: چگونگی وضع در الفاظ 
دلالت الفاظ موضوعه بر عدم تغيير شكل موضوع له . گفتار سوم ماهیت و طریقه ی فهم زبان قرآن 
فصل دوم: رابطه میان نظریه روح معنا و متشابهات قرآنی 
گفتار اول: اسامی و صفات الهی 
گفتار دوم: حقیقت تكلم كلام و قول الهى 
حقیقت کلام در میان انسانها 
حقیقت تكلم الهى 
افعال زمانی الهی 
موارد استعمال ماده قول در قرآن مجید 
قول، عامل وجود الشيء
مترادفات واژه های قول و کلام در قرآن
گفتار سوم: افعال الهی 
انتقام 
اخراج 
مجی و اتیان 
گفتار سوم: دیگر واژگان متشابه 
عرش 
کرسی 
لوح 
قلم 
جناح 
يد
عين 
ميزان
وجه 
تسبيح 
بخش چهارم: ارزیابی و نقد 
فصل اول: ارزیابی اولیه روح معنا در نگاه علامه طباطبایی
 فصل دوم: نقدهای روش شناختی نظریه روح معنا 
فصل سوم: نقدهای محتوایی نظریه روح معنا 
جمع بندی و ارزیابی کلی منابع