نشست ارائه مقاله رابطه مهدویت‌باوری، نظریه جهاد ابتدائی و تشکیل گروه های جهادی در فرق اسلامی
با ارائه: حجت الاسلام و المسلمین سید محمدعلی حجازی پژوهشگر مؤسسه آموزش عالی ائمه اطهار علیهم السلام و استاد سطوح عالی
دبیر علمی: حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم رضائی کلیری معاون پژوهش موسسه عالی ائمه اطهار علیهم
زمان: یکشنبه پنجم اسفندماه ساعت ۱۸:۴۵
بسم الله الرحمن الرحیم
گزارش نشست علمی «رابطه مهدویت‌باوری، نظریه جهاد ابتدائی و تشکیل گروه های جهادی در فرق اسلامی»
دبیر علمی
استاد رضائی، به عنوان دبیر علمی این نشست در آغاز جلسه با اهدای سلام به ارواح پاک شهدا، به ویژه شهید سید حسن نصرالله و صفی‌الدین، یاد و خاطره آنها را گرامی داشتند. سپس به بررسی جایگاه این بحث و ارتباط آن با مفهوم مهدویت و شکل‌گیری گروه‌هایی مانند داعش پرداختند و تأکید کردند که این موضوع ارتباط نزدیکی با اعلام موجودیت گروه‌های افراطی در دوران معاصر و همزمان با تحولات اخیر مانند سقوط سوریه دارد.
ایشان در ادامه افزودند: مقاله استاد حجازی که در مجله پژوهشی مطالعات مقارنه‌ای منتشر شده و در جشنواره علامه حلی نیز رتبه آورده، نشان از عمق و غنای محتوایی آن دارد.
ارائه دهنده
حجت الاسلام و المسلمین سید محمدعلی حجازی، از اساتید و پژوهشگران موسسه آموزش عالی ائمه اطهار علیهم السلام، در تشریح و تبیین اهمیت این موضوع اظهار داشتند: زمانی که گروه داعش به وجود آمد، برای مشروعیت بخشیدن به اقدامات خود، به فتاوای اهل سنت استناد می‌کردند و این مطالب را در نشریات خود منتشر می‌کردند. این مسئله ما را بر آن داشت تا به دنبال بررسی و تحلیل موضوع جهاد ابتدایی در مذاهب مختلف اسلامی بپردازیم.
ایشان در توضیح این مطلب بیان کردند:
باید بگویم که یکی از چالش‌های اساسی جهان اسلام در دوران معاصر، وجود گروه‌های جهادی و تکفیری است. این گروه‌ها تأثیرات منفی فراوانی بر چهره اسلام در عرصه بین‌الملل داشته‌اند و مشکلات امنیتی و اقتصادی متعددی را در جوامع اسلامی ایجاد کرده‌اند. یکی از پرسش‌های مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود، خاستگاه‌های فکری این گروه‌ها و تأثیر اندیشه مهدویت و نفی جهاد ابتدایی در جلوگیری از شکل‌گیری آنها است.
در مقاله حاضر، تأثیر باور به مهدویت در حکم جهاد ابتدایی در مذاهب اسلامی بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که باور مشهور شیعه به ممنوعیت جهاد ابتدایی در عصر غیبت، سبب شده است که این مذهب با کمترین آسیب در این زمینه مواجه باشد. در مرتبه‌های بعدی، مذاهب حنفیه و شافعیه قرار دارند. اما، در میان مذاهب فقهی عامه، مذاهب حنبلی و مالکی به دلیل جایز دانستن جهاد با کفار با هر حاکم صالح و فاجری، آمادگی بیشتری برای ایجاد بسترهای پیدایش گروه‌های جهادی و تکفیری دارند. واضح است که این فتواها می‌توانند دست‌مایه جنایت‌های فراوانی به نام اسلام توسط گروه‌های تکفیری باشند.
ایشان در ادامه گفتند:
باور به مهدویت یکی از اصول اصلی در میان تمامی فرق اسلامی، از جمله شیعه و اهل سنت، محسوب می‌شود. حتی گروه‌هایی مانند وهابیت نیز به این عقیده اذعان دارند. آنچه قابل توجه است، آنکه گروه‌هایی نظیر داعش که تجلی عینی تفکر وهابیت هستند، خود را با صراحت به عنوان منتظران حضرت مهدی معرفی می‌کنند. آنان در مجلات خود، همچون دابق، خود را به عنوان مقدمه‌سازان ظهور مهدی توصیف کرده‌اند، حدیثی از پیامبر خدا را نقل کرده‌اند که بر این باور تأکید دارد.
با توجه به این مسئله، پرسش‌هایی مهم در این زمینه مطرح می‌شود: آیا پیش از ظهور حضرت مهدی و بدون اذن ایشان، جهاد ابتدایی جایز است؟ و اگر بدون اذن امام مهدی، جهاد ابتدایی جایز نیست، چه بسترهایی برای شکل‌گیری تفکرات داعشی که بر لزوم جنگ با کفار قبل از ظهور تأکید دارند، وجود دارد؟
این مقاله تأثیر باور به مهدویت بر حکم جهاد ابتدایی در مذاهب اسلامی را بررسی کرده و به دنبال روشن کردن خاستگاه‌های پیدایش گروه‌های تروریستی در افکار فقهی است. این پژوهش سعی دارد با ارائه رویکردی نو به مسئله جهاد ابتدایی در دوره آخرالزمان، مانع سوءاستفاده گروه‌های تکفیری از مفهوم امام مهدی و منجی شود تا از خون‌ریزی‌ها و کشتارها به نام ایشان جلوگیری کند.
ایشان نتیجه مقاله خود را چنین تشریح کردند:
باید بگویم که بر اساس آنچه بررسی شد، از منظر فقهی، مذهب شیعه در عصر غیبت کمترین خطر را برای جان و مال و ناموس مردم در مقایسه با دیگر مذاهب دارد. بر پایه نظر مشهور شیعه، هر گونه حرکت جهادی پیش از ظهور حضرت مهدی و بدون اذن ایشان به عنوان جهاد ابتدایی حرام و انحراف از اسلام محسوب می‌شود. همچنین، حتی بنا بر نظر غیر مشهور شیعه، جهاد ابتدایی تنها تحت شرایط خاصی واجب است و بدون تحقق این شرایط، شامل تشخیص اهل خبره، سردمداری و اذن فقیه عادل جامع الشرایط، و به‌کارگیری مجاهدانی با اوصاف نه‌گانه، جهاد جایز نیست. لذا، احتمال انحراف از مسیر صحیح کم و ضمانتی برای جلوگیری از جهادهای نامشروع وجود دارد. در واقع، تاکنون تشخیص وجوب جهاد ابتدایی در عصر غیبت دشوار بوده و حتی یک بار هم صورت نگرفته است. بنابراین، تحرکات جهادی گروه‌های مشابه داعش هیچ ارتباطی با نظریات فقهی شیعه ندارد و فقه شیعه صریحاً چنین جنگ‌هایی را حرام می‌داند.
اما در میان مذاهب فقهی اهل سنت، مذهب حنبلی و مشهور مالکی به دلیل جایز دانستن جهاد با هر امامی، چه عادل و چه فاسق، بستر مناسبی برای ایجاد انحراف و مشروعیت دادن به جهادهای ناصواب و تولد گروه‌هایی نظیر داعش فراهم کرده‌اند. این فتواها بهانه‌ای مناسب برای اعمال جنایت و خشونت به نام اسلام شده‌اند. در مراتب بعدی، مذاهب حنفی و شافعی قرار دارند که مشهور حنفی‌ها و تمامی شافعی‌ها نیز جهاد با امام عادل را در عصر غیبت کبری واجب می‌دانند.
دبیر علمی
استاد رضایی دوباره بر اهمیت این موضوع تأکید کرد و درباره نقش امامت در اندیشه گفتند: با توجه به حضور امام در تمامی ابعاد زندگی شیعیان، باید بر جنبه‌های مهم این مسئله تأکید و آن را به دقت تحلیل کرد. از آنجا که شیعیان در بخش های زیادی از ایران با دیگر مذاهب همزیستی ندارند، ارزش واقعی اعتقاداتشان گاهی به درستی مشخص نمی‌شود. برای درک جایگاه واقعی این اندیشه‌ها، لازم است رفتار و تفکرات آنان را بررسی کنیم، چرا که شناخت اشیاء گاه به وسیله شناخت اضداد آنان مشخص می‌شود. نقش مهدویت و تبیین این موضوع در شکل‌گیری گروه‌های تکفیری نیز بسیار مهم است و یکی از وظایف اصلی طلاب و پژوهشگران، بررسی و تبیین این مسئله است.
در پایان، طلاب سوالات متعددی درباره این موضوع مطرح کردند و استاد به خوبی به آنها پاسخ داد.
