برگزاری نشست مقاله نزول دفعی و تدریجی قرآن از دیدگاه مفسرین فریقین

نشست ارائه و نقد مقاله با عنوان «نزول دفعی و تدریجی قرآن از دیدگاه مفسرین فریقین»  برگزار شد.

ارائه دهنده: آقای مصطفی نیلی دانش پژوه سطح۳ تفسیر

استاد راهنما: حجت‌الاسلام والمسلمین محسن خوشفر

استاد ناقد: حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی غرسبان

دبیر علمی: حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رضا علویان

زمان: سه شنبه ۲۳بهمن ماه ساعت ۱۸:۳۰
 

گزارش نشست بدین شرح است:

باسمه تعالی
گزارش نشست علمی «نزول دفعی و تدریجی قرآن از دیدگاه مفسرین فریقین»
دبیر جلسه
ابتدا حجت الاسلام احمد رضا علویان تبرکا آیاتی چند از قرآن را تلاوت کرد. ایشان ضمن تبریک ایام مبارک ماه مبارک شعبان و ایام الله دهه فجر، مختصری از اهمیت موضوع پژوهش و محل کاربرد آن را بیان کردند و در آخر هم ضمن تشکر از طلاب برای حضور در نشست و خیر به مقدم به اساتید در جلسه، از جناب مستطاب آقای مصطفی نیلی ارائه دهنده خواستند که مقاله خود را ارائه دهند.
ارائه مقاله 
آقای مصطفی نیلی بیان کرد نزول قرآن یکی از محورهای اساسی در تاریخ قرآن است که به تشکیل هویت قرآن و فهم بهتر آیات آن کمک می‌کند. این مقاله به بررسی اختلافات در مورد کیفیت نزول قرآن و نظرات مفسرین شیعه و اهل‌سنّت می‌پردازد. برخی آیات به نزول دفعی و برخی دیگر به نزول تدریجی اشاره دارند که این موضوع موجب اختلاف نظر بین مفسرین شده است.
ایشان در ادامه گفت مقاله به تعریف واژگان کلیدی مانند “نزول”، “فریقین” (شیعه و اهل‌سنّت)، “دفعی” و “تدریجی” می‌پردازد. نزول به معنای فرود آمدن وحی از سوی خداوند بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) است. در این مقاله، نزول دفعی به معنای نازل شدن یک‌باره قرآن و نزول تدریجی به معنای نازل شدن قرآن در طول بیست یا بیست و سه سال تعریف شده است.
ایشان در تبیین نزول دفعی گفت برخی آیات قرآن مانند آیه 185 سوره بقره و آیه 1 سوره قدر به نزول دفعی اشاره دارند. این آیات بیان می‌کنند که قرآن در شب قدر و در ماه رمضان به‌صورت یک‌جا نازل شده است. مفسرین شیعه و اهل‌سنّت در این زمینه نظرات متفاوتی دارند و برخی معتقدند که قرآن به بیت‌المعمور یا بیت‌العزه نازل شده و سپس به تدریج بر پیامبر نازل شده است.
آقای نیلی در تبیین نزول تدریجی بیان کرد برخی آیات مانند آیه 106 سوره اسرا و آیه 32 سوره فرقان دلالت بر نزول تدریجی قرآن دارند. این آیات تأکید می‌کنند که قرآن به‌تدریج و بر اساس حوادث و نیازهای مردم نازل شده است. مفسرین بر این باورند که نزول تدریجی به دلایلی چون تقویت قلب پیامبر، تسهیل در حفظ قرآن و پاسخ به سؤالات مردم صورت گرفته است.
در مورد نظرات مفسران گفت مقاله به بررسی نظرات مختلف مفسرین در خصوص نزول دفعی و تدریجی می‌پردازد. برخی مفسرین معتقدند که نزول دفعی به معنای نازل شدن قرآن به‌صورت یک‌جا در شب قدر است، در حالی که دیگران بر این باورند که این نزول به معنای نازل شدن قرآن به قلب پیامبر به‌صورت اجمالی است و سپس به‌تدریج بر او نازل شده است.
افتراق در دیدگاه‌های فریقین: نویسندگان مقاله به افتراقات بین دیدگاه‌های شیعه و اهل‌سنّت اشاره می‌کنند. برای مثال، شیعه بر این باور است که قرآن به بیت‌المعمور نازل شده است، در حالی که اهل‌سنّت معتقدند که قرآن به بیت‌العزه نازل شده است. همچنین، اهل‌سنّت به توجیهات مختلفی روی آورده‌اند، در حالی که بیشتر مفسرین شیعه بر دو قول مشهور متمرکز هستند.
آقای نیلی در نتیجه‌گیری بیان کرد: قرآن دو وجود دارد: یک وجود لفظی که به‌دست مردم رسیده و قابل فهم است و دیگری وجود فرالفظی که حقیقتی در نزد خداوند است. این حقیقت در شب قدر نازل شده و وجود لفظی آن به تدریج بر پیامبر نازل شده است. این دیدگاه با آیات دیگر نیز قابل جمع است و می‌توان با عنوان نظریه صواب آن را در نظر گرفت.
مقاله به اهمیت بررسی این موضوع در فهم بهتر قرآن و اختلافات بین مفسرین تأکید می‌کند. نویسندگان با ارائه شواهد و دلایل مختلف، سعی در جمع‌بندی این دو دیدگاه دارند و به این نتیجه می‌رسند که نزول قرآن به‌صورت تدریجی و به‌دلیل نیازهای مختلف مردم و حوادث زمانه بوده است، در حالی که حقیقت قرآن به‌صورت یک‌جا و فرالفظی نازل شده است. این مقاله به‌خوبی به بررسی و تحلیل نظرات مفسرین در این زمینه پرداخته و سعی دارد تا به جمع‌بندی نهایی در خصوص کیفیت نزول قرآن برسد. 
دبیر جلسه: ضمن تشکر از ارائه کامل مقاله توسط برادر مصطفی نیلی از جناب حجت الاسلام و المسلمین مرتضی غرسبان، درخواست اشکالات را بیان کنند.  
نقد مقاله توسط حجت الاسلام مرتضی غرسبان 
ایشان در ابتدا بیان کرد: پژوهش یکی از ارکان اساسی در آموزش و تبلیغ است که باید به طور فعال در برنامه‌های آموزشی طلاب گنجانده شود. این فعالیت‌ها به طلاب کمک می‌کند تا دانش خود را عمیق‌تر کرده و توانایی‌های تحلیلی و انتقادی خود را تقویت کنند. در دنیای امروز که اطلاعات به سرعت در حال تغییر است، نیاز به پژوهش و کارهای علمی بیش از پیش احساس می‌شود. نشست‌های علمی تخصصی ابزار مؤثری برای ارتقاء سطح علمی طلاب و تبادل نظر در زمینه‌های مختلف هستند. این نشست‌ها فرصتی برای آشنایی با اندیشه‌های جدید و بحث در مورد موضوعات مهم فراهم می‌کنند. اهداف این نشست‌ها شامل ارتقاء دانش طلاب، تقویت روحیه تحقیق و پژوهش، و ایجاد فضایی برای همکاری میان طلاب و اساتید است. این نشست‌ها می‌توانند به تولید علم و انتشار نتایج پژوهش‌ها در جامعه علمی و دینی کمک کنند و به ارتقاء کیفیت آموزش و تبلیغ در حوزه‌های مختلف بپردازند. بنابراین، پژوهش و نشست‌های علمی باید در کانون توجه قرار گیرند تا به تحقق اهداف آموزشی و تربیتی یاری رسانند.
ایشان در ادامه نقدهای زیرا بر مقاله وارد دانستند:
1- عنوان موضوع محور است، مسئله و کامل نیست - 2-سوال پرسشی در مقدمه می آید نه در چکیده و ضمنا تحقیق باید به یک سوال پاسخ بدهد در حالی که در چکیده دو سوال آمده است 3- روش گردآوری اطلاعات چیست؟ باید نسبت به روش گردآوری و انواع آن دقت نماییم.4- دفعی و تدریجی خودش واژگان کلیدی حساب نمی شود بلکه باید نزول اضافه شود 5- در مقدمه آمده است فقدان کتاب در صورتی که فقدان تحقیق درست است 6- پیشینه تحقیق کم است و باید تحقیق های حتی کوچک نیز آورده شود 7- بیت المعمور و بیت العزه نیاز به تعریف ندارد 8- کلمات تبیین و بررسی نباید در عنوان بیاید 9- از نمودار درصدی نباید استفاده شود مگر در صورت استفراء 
بیانات استاد راهنما: حجت الاسلام دکتر خوشفر 
ایشان بیان کرد: جلسات می‌توانند اشکال و انواع مختلفی داشته باشند. یکی از بهترین روش‌ها برای برگزاری این جلسات، استفاده از الگوی کرسی ترویجی است. کرسی ترویجی به عنوان یک مصوبه علمی معتبر شناخته می‌شود و برگزاری جلسات به این شکل، مزایای خاصی را به همراه دارد. بر اساس بیانات مقام معظم رهبری، این نوع جلسات به دلیل ساختار خاص خود، فضایی را فراهم می‌آورند که در آن مطالب به صورت چالشی و عمیق‌تری مطرح می‌شوند.
این چالش‌محوری به شرکت‌کنندگان این امکان را می‌دهد که به نقد و بررسی موضوعات بپردازند و نظرات مختلف را به اشتراک بگذارند. در واقع، کرسی‌های ترویجی به عنوان بستری برای تبادل نظر و گفتمان علمی عمل می‌کنند و می‌توانند به ارتقای کیفیت مباحث کمک کنند.
بنابراین، برگزاری جلسات به صورت کرسی ترویجی نه تنها به تقویت مباحث علمی کمک می‌کند، بلکه فضایی مناسب برای پرورش تفکر انتقادی و خلاقانه نیز فراهم می‌سازد. این رویکرد می‌تواند به ارتقاء سطح علمی و فرهنگی جامعه کمک کند و به تبادل ایده‌ها و تجربیات در زمینه‌های مختلف دامن بزند. در نهایت، انتخاب این نوع برگزاری جلسات می‌تواند به شکل‌گیری یک گفت‌وگوی سازنده و مؤثر منجر شود.