تحلیل تفسیر اجتماعی در اندیشه های قرآنی مقام معظّم رهبری

بسم الله الرحمن الرحیم 
موضوع: تحلیل تفسیر اجتماعی در اندیشه های قرآنی مقام معظّم  رهبری
استاد راهنما: حجّة الاسلام و المسلمین دکتر صالح قنّادی
محقّق:  محمّد صادق قربانی پور    
تاریخ دفاع: 1400

چکیده
قرآن کریم به عنوان منبع اصیل دینی، نقش هدایت بشر را بر عهده دارد و علاوه بر مسائل فردی، به مسائل اجتماعی نیز پرداخته است و این مسائل به سه دستة فرهنگی، سیاسی و اقتصادی تقسیم می شود. محقّق در رسالة حاضر، اندیشه های قرآنی امام خامنه ای را در این سه عرصه، بیان می کند؛ در عرصة فرهنگ: تشکیلات، معنویّت و امر به معروف و نهی از منکر از اصول فرهنگ اسلامی می باشد که تشکیلات بنیان و زیربنای همة امور به ویژه مسائل فرهنگی است و مراد از معنویّت، ایمان و تقوای اجتماعی است و نهاد هایی همچون نهاد خانواده، نهاد دولت اسلامی و... در تحقّق معنویّت مؤثر است. امر به معروف و نهی از منکر نیز  توسعة مفهومی دارد و دارای مصادیق متعدّدی از جمله تولید علم، زمینه سازی تمدّن اسلامی و... است. در عرصة سیاست: حکومت اسلامی به عنوان یک تشکیلات مرکزی قرار داده شده است و این حکومت بر پایة سه مبنای، استقلال و آزادی، جمهوریّت و اسلامیّت تشکیل شده است. حکومت اسلامی دارای دو حوزة سیاست داخلی و سیاست خارجی است و در هر کدام، اصول مخصوصی وضع شده است. همچنین چنین حکومتی، دارای سنّت های اجتماعی است که عمل به آنها، جامعة اسلامی را ارتقاء می بخشد. در عرصة اقتصاد: اسلام دارای اصول منحصر به فرد است که توحید و معاد در رأس آنهاست. نظام اقتصادی اسلام چهار هدف را تأمین می کند و در رسالة حاضر به آنها پرداخته شده است امّا مهم ترین آنها، اجرای عدالت اجتماعی و استقلال اقتصادی است.همچنین، اقتصاد اسلامی دارای سه گونه رفتار مقاوم گرایی، توزیع گرایی و اصلاح گرایی در مصرف است.

کلید واژه:  تفسیر، تفسیر اجتماعی، فرهنگ، سیاست، اقتصاد، اندیشه های قرآنی، مقام معظّم رهبری. 

فهرست
فصل اوّل: کلّیات و مفاهیم..  1 
گفتار اوّل: کلّیات 
1- بیان مسأله گفتار دوم: مفاهیم  10
1- تعریف واژة تفسیر    10
2- تفسیر اجتماعی در اصطلاح .11
2-1- تفسیر اجتماعی از دیدگاه دانشمندان علوم قرآن 11
2-2- تفسیر اجتماعی از دیدگاه جامعه شناسان .  14
3- تعریف واژة فرهنگ   18
4- تعریف واژة سیاست ..  22
4-1- سیاست از دیدگاه فلاسفه و علمای اخلاق. 23
4-2- سیاست از دیدگاه دانشمندان علوم سیاسی  25
5- تعریف واژة اقتصاد. 27
گفتار سوم: مَبادیِ تحقیق . 32
1- مبانی تفسیر اجتماعی  32
2- تَبلوُر تفسیر اجتماعی در آثار تفسیری مقام معظّم رهبری..  35
3- حیات علمی و قرآنی مقام معظّم رهبری ..  36  
فصل دوم: تحلیل تفسیر اجتماعی در اندیشه های قرآنی مقام معظّم رهبری در حوزة فرهنگی
گفتار اوّل: اصول فرهنگ اسلامی .. 43
1- تشکیلات .43
1-1- هدفمند بودن تشکیلات ..48
1-2- تربیت نیرو و کادرسازی در تشکیلات 52
1-3- حاکم کردن بینش جهانی در تشکیلات .60
2- معنویّت . 60
2-1- ضرورت معنویّت .  61
2-2- نهادینه سازی مسئلة معنویّت .  68
2-2-1- نهاد خانواده ..   69
2-2-2- نهاد دولت اسلامی .  72
2-2-3-   نهاد مردمی بر خاسته از مسجد . 79
2-2-4- نهاد مردمی در فضای مجازی .  84
3- امر به معروف و نهی از منکر  91
3-1-  زمینه سازی برای تمدّن اسلامی   93
3-2- توصیه به حراست از نظام اسلامی.. 96
3-3-  اهتمام بر تولید علم .. 98
3-4- توصیه به ازدواج و فرزندآوری ..   101
3-5-  توصیه به حجاب اسلامی.. 103   
توصیه به معاد باوری ..  106
جمع.  108
فصل سوم: تحلیل تفسیر اجتماعی در اندیشه های قرآنی مقام معظّم رهبری در حوزة سیاسی   
گفتار اوّل: مبانی حکومت اسلامی  110
1-  استقلال و آزادی . 116
2- مردم سالاری دینی ( جمهوریّت )   120
3- خدا محوری ( اسلامیّت )  124 
گفتار دوم: اصول سیاست اسلامی  125
1-اصول سیاست داخلی . 125
1-1-اصل اتّحاد و همبستگی ( عدم تنازع )  125
1-2-اصل صلح دادن میان طوائف اسلامی .. 129 
1-3-اصل مرزبندی عُلقة خانوادگی و عُلقة دینی ..130 
2-اصول سیاست خارجی .. 133
2-1-عدم غفلت از تجهیزات نظامی .. 137 
2-2-دارا بودن دیپلماسی فعّالانه و مقتدرانه .. 140
2-2-1-نرمش قهرمانانه .. 140 
2-2-2-حفظ عزّت و اقتدار ( نَفی سبیل ) ..  144 
2-2-3-وفای به عهد ( مشروط به وفای طرفین ) .  145 
2-2-4-عدم اطمینان و اعتماد به تشکیلات باطل .  148
2-2-5-إخفاء اسرار از تشکیلات باطل . 150
2-2-6-جهاد کبیر ( جهاد تبیین و جنگ روایت ها ) .. 150
گفتار سوم: سنّت های اجتماعی در حکومت اسلامی . 153 
1-نصرت الهی . 154
2-غلبة تشکیلات حق بر تشکیلات باطل .. 156 
3-قائم نبودن حکومت اسلامی بر شخصیّت و قومیّت .. 163
4-وعدة جانشینی و خلافت تشکیلات حق .. 164
5-مانع تراشی دشمنان . 166
6-استیلاء دشمن، نتیجة عدم پذیرش ولایت الهی .. 169
جمع بندی.. 173
فصل چهارم: تحلیل تفسیر اجتماعی در اندیشه های قرآنی مقام معظّم رهبری در حوزة اقتصادی
گفتار اوّل: اصول اقتصاد اسلامی  175   
1-مالکیّت مطلقة الهی ..  175
2-توحید و نفی طبقات اجتماعی ..  176
3-اصالت بخشیدن به انسان ..  177
4-استمرار حیات و معاد باوری .  178
گفتار دوم: اهداف نظام اقتصادی اسلام .. 179
1-عدالت اجتماعی توأم با مبارزة با فساد  179 
2-رفاه همگانی .. 182
3-امنیّت اقتصادی .. 185  
4-استقلال و اقتدار اقتصادی . 186
گفتار سوم: رفتارهای اقتصادی در اسلام  187
1-رفتار مقاوم گرایی .   188 
1-1-ایجاد کار و اشتغال   189 
1-2-تقویت تولید ملّی  191 
2-رفتار توزیع گرایی .. 193
2-1-موانع توزیع ثروت .. 194 
2-1-1-تئوریسین و نظریّه پرداز ( ملأ و حاشیه نشینان قدرت ) . 194     
2-1-2-مُترفان ( اَشراف و ثروتمندان فاسد و خوش گذران )  195
2-1-3-علما و رجال دینی فاسد    196
3-رفتار اصلاح گرایی در مصرف   198
جمع بندی ..   202
خاتمه .  203
منابع و مآخذ .205