بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: جایگاه اعتقاد در ارزیابی راویان از دیدگاه اهل سنت
محقق: محسن افضل آبادی
چکیده
«ضبط» و «صدق» دو معیاری است که جرح و تعدیل راویان و در نتیجه، پذیرش و نپذیرفتن روایات ایشان، بستگی به وجود و عدم آن دارد. این مسئله در طول تاریخ نقل حدیث، مورد اهتمام جدی محدثان بوده است و صاحبان جوامع روایی متقدم، به ویژه بخاری و مسلم از همین مبنا پیروی کرده اند. اما سلفیان و برخی دیگر، بر خلاف باور و منهج پیشینیان خود، تمام فرق اسلامی را اهل بدعت می پندارند و گرایشات مذهبی راویان را مخل به عدالت ایشان می دانند. نتیجه این رفتار، نپذیرفتن روایات عده زیادی از راویان و از بین رفتن بخش عظیمی از سنت نبوی است که به وسیله این گونه راویان گزارش شده است. این پژوهش به بررسی پذیرش یا عدم پذیرش روایات اهل بدعت بر طبق مبانی رجالی و حدیثی اهل سنت می پردازد.
در ضمن یاد آور می شود این پایان نامه در سال 1394 تبدیل به کتاب شده و توسط انتشارات مشعر قم منتشر شده است.
فهرست
ديباچه 15
مقدمه علامه محقق، حضرت حجت‌الاسلام‌والمسلمين آل مجدِّد شيرازي دام عزّه 17
پيشگفتار 19
بخش اول: کليات و مفاهيم
فصل اول: کليات تحقيق 25
بيان مسئله 25
ضرورت انجام تحقيق 25
هدف اصلي پژوهش 26
نوآوري تحقيق 26
پيشينه تحقيق 27
امتيازات تحقيق 27
روش تحقيق 27
فرضيه تحقيق 28
فصل دوم: واژه‌شناسي 29
1. سنت 29
الف) «سنت» در لغت 29
ب) «سنت» در اصطلاح 31
ج) تعريف سنت از ديدگاه محدثان اهل سنت 32
د) اهل سنت 33
2. بدعت 35
الف) «بدعت» در لغت 35
ب) «بدعت» در اصطلاح اهل سنت 37
ج) بدعت مکفِّره 42
د) بدعت غيرمکفِّره 43
3. مُبتَدع 44
الف) مبتدع داعيه 45
ب) مبتدع غيرداعيه 46
4. مُبَدَّع 46
5. تشيع 47
الف) تشيع در اصطلاح متكلمان و فقيهان 48
ب) تشيع در اصطلاح حديث‌پژوهان اهل سنت 49
يک ـ تشيع بدون غلو 50
دو ـ تشيع همراه غلو 51
سه ـ غلو در رفض 51
6. ضبط 52
7. ثقه 55
8. عدالت 57
الف) عدالت در لغت 57
ب) عدالت در اصطلاح 58
يک ـ ملکه 60
دو ـ ترک خلاف مروت 61
9. فسق 63
10. تأويل 65
فصل سوم: شرايط راوي 67
جايگاه عدالت در حوزه نقل خبر 68
فصل چهارم: شرط مذهب و روايات اهل بدعت 75
سير و علل پيدايش اين شرط 75
فصل پنجم: ديدگاه سلفيان درباره فرقه‌هاي اسلامي 79
پيروان ابن تيميه اهل‌سنت واقعي! 80
مسلمان‌ندانستن اشاعره 82
ابوحنيفه، مخالف سنت پيامبر9 82
کافر و بدعت‌گذار دانستن ماتريديه 83
اثرپذيري ماتريديه و اشاعره از يهود 83
کوثري خائن، مُدلِّس و خرافه‌پرست 84
بدعت‌گذاري علماي ديوبند 85
عوام و جاهل و صوفيان زمان‌دانستن جماعت تبليغ 87
از اهل سنت‌ندانستن نووي و ابن حجر عسقلاني! 87
کافردانستن اخوان‌المسلمين، ابن عربي، غزالي و اشعري 88
مشرک‌دانستن مخالفان وهابيت 88
بخش دوم: روايات اهل بدعت و مبتدعين
فصل اول: حکم روايات اهل بدعت 93
گفتار اول: قبولِ مطلقِ روايات اهل بدعت 94
ابوحنيفه 96
قاضي ابويوسف 97
يحيي‌بن‌سعيد القطان 98
محمد‌بن‌ادريس شافعي 99
يحيي‌بن‌معين 100
علي‌بن‌المديني 101
محمد‌بن‌اسماعيل بخاري 102
احمد‌بن‌شعيب نسائي 106
ابن خزيمه 109
محمد بن عبدالله بن حمّاد موصلي (متوفاي حدود 400 ه .ق) 109
حاكم نيشابوري 110
ابن حزم اندلسي 111
خطيب بغدادي 112
محمد‌بن‌محمد غزالي 113
حسين‌بن‌مسعود بغوي 114
عبدالحق إشبيلي 115
عبدالعزيز‌بن‌عبدالسلام 116
ابن دقيق العيد 116
ابن قيّم جوزيه 117
تاج‌الدين سبكي 118
جلال‌الدين سيوطي 119
ابن الأمير صنعاني 119
جمال‌الدين قاسمي 121
عبدالرحمان‌بن‌يحيي المعلّمي 123
احمد‌بن‌صدّيق غُماري 124
عبدالله‌بن‌صدّيق غماري 130
عبدالعزيز‌بن‌صدّيق غماري 131
ظفر احمد تهانوي 134
ناصرالدين الباني 135
نورالدين عتر 139
بشّار عوّاد معروف و شعيب ارنؤوط 140
محمد بَخيت المُطيعي 143
احمد محمد شاكر 144
محمود سعيد ممدوح 145
ادله ديدگاهِ قبول مطلق روايات اهل بدعت 146
1. معاندنبودن 146
2. اجماع سلف بر قبول روايات اهل بدعت 146
3. صداقت لهجه 148
4. اطمينان به دروغ‌گونبودن 148
5. اعتقادِ به حرمت دروغ 148
6. اقتضاي ضرورت 148
7. اجماع جمهور بر قبول شهادات اهل بدعت 149
جمع‌بندي 149
گفتار دوم: رد مطلق روايات اهل بدعت 149
حسن بصري 150
محمدبن‌سيرين 151
مالک‌بن‌انس 151
سيف‌الدين آمُدي 152
ادله رد مطلق روايات اهل بدعت 153
نقد و بررسي 154
گفتار سوم: قول به‌تفصيل 157
عبدالله‌بن‌مبارک 157
عبدالرحمان‌بن‌مهدي 158
يحيي‌بن‌معين 159
احمدبن‌حنبل 160
ابن حبّان 161
حاكم نيشابوري 163
ابن صلاح 163
يحيي‌بن‌شرف نووي 163
ابن دقيق العيد 164
شمس‌الدين ذَهبي 165
ابن الحنبلي 170
ادله قول به تفصيل 171
نقد و بررسي 172
گفتار چهارم: ردّ رواياتِ مؤيد بدعت 178
ابراهيم‌بن‌يعقوب جوزجاني 178
ابن قتيبه دينَوري 179
ابن حجر عسقلاني 180
عبدالحق دهلوي 182
ادله نظريه رد روايات مؤيد بدعت 183
گفتار پنجم: پذيرش روايات در جهت مخالف با بدعت 184
ادله اين نظريه 184
نقد و بررسي 184
فصل دوم: حکم متأوّلانِ از اهل بدعت 189
گفتار اول: ديدگاه انديشمندان اهل سنت درباره متأولان و روايات ايشان 190
معذوربودن اهل تأويل 191
پرهيز اهل تأويل از تعمد بر کذب 191
فرق بين فسّاق متأول با غيرمتأول 193
کشف حقيقت گم‌شده متأولان 194
قصد قربت، نه قصد بدعت 194
اقامه دليل و حجت عليه متأول 195
پيشينيان و کافرندانستن متأول 196
خطاي در تأويل، مانع تکفير 197
پيشينيان و فاسق‌ندانستن متأول 199
گفتار دوم: نمونه‌اي از راويان متأوّل 200
حافظ ابن سقّا 200
نصر‌بن‌علي جهضمي 202
چند پرسش درخور تأمل 203
نتيجه‌گيري بخش دوم 206
بخش سوم: حديث‌پژوهان اهل سنت و راويان شيعي
فصل اول: قاعده مبتدع‌بودن راويان شيعي 211
گفتار اول: انگيزه تأسيس قاعده 212
معيار «تقويت بدعت» و «تقويت‌نکردن بدعت» 213
گفتار دوم: مؤسس اين قاعده 215
نظريه جوزجاني درباره راويان اهل بدعت 217
نقد و بررسي نظريه جوزجاني 217
جوزجاني کيست؟ 219
ديدگاه انديشمندان اهل سنت درباره جوزجاني 222
شخصيت‌شناسي حريزبن‌عثمان 226
نقد ديدگاه ابن حبّان درباره جوزجاني 230
استواري در سنت يعني استواري در بغض علي7 231
جوزجاني و تأليف کتاب «احوال الرجال» 232
گفتار سوم: نقد و بررسي جايگاه جوزجاني در علم رجال 234
1. عدالت 236
2. علم 238
3. دوري از تعصب 240
4. نبودن اختلاف عقيده بين جارح و مجروح 241
فصل دوم: آثار مخرّب اين قاعده و تأثير آن بر روايات فضايل 245
گفتار اول: تضعيف روايات مناقب 246
الباني و نقد رجال بخاري 248
الباني و حديث طير 249
گرايش به تشيع، تنها جرم راوي 252
نقل روايات فضايل، دليل تضعيف راوي 254
گفتار دوم: انزوا و خانه‌نشيني محدثان 255
1. حاکم نيشابوري 255
درنگي بر مواضع حاکم نيشابوري 257
بازتاب مواضع حاكم نيشابوري 259
خانه‌نشيني، به‌دليل نفرت از دشمنان علي7 260
بغض آل رسول9 وسيله تقرب به حاکمان 260
اهتمام سياسي به‌دليل تصحيح حديث طير و غدير 261
راضي‌نشدن به نقل فضايل معاويه 262
2. محمد‌بن‌جرير طبري ( متوفاي 310 ه .ق) 262
3. دارقطني 264
گفتار سوم: شهادت‌دادن قلب، به بطلان حديث 266
قلب‌هاي مهرشده و حديث طير 267
نقل فضايل علي7، دليل تضعيف راوي 268
اطمينان‌نداشتن قلب، به صحت روايات فضايل علي7 269
اشکال در راوي و روايات، يا قلب‌هاي بسته‌شده؟! 270
الباني و بي‌توجهي به اعتقاد راويان 271
گفتار چهارم: توثيق نواصب و دفاع از خوارج 273
تنظيم‌نشدن خلافت براي علي7، دليل برتري پيروان معاويه 274
حقيقت تلخ 279
نظريه ابن حجر عسقلاني درباره توثيق نواصب 280
نقد و بررسي نظريه ابن حجر 282
1. دشمني با علي7، مطلقاً علامت نفاق نيست! 282
2. طبع بشري، از كسي كه به آدمي بدي كرده، بيزار است! 283
3. خبر در دوستي و دشمني علي7 عموميت ندارد! 284
4. آنچه در حق علي7 وارد شده، درباره انصار هم آمده است! 284
5. بيشتر نواصب به راست‌گويي و دين‌داري مشهورند! 285
تناقضات بي‌پايان 287
نواصب معتقدند كه علي7 عثمان را كشته! 288
بخش چهارم: تعامل حديث‌پژوهان اهل سنت با راويان اهل بدعت
مقدمه 293
فصل اول: راويان شيعي (يا متهم به تشيع) در اسانيد اهل سنت 297
1. أبان‌بن‌تغلب (متوفاي141 ه .ق) 297
2. اسماعيل‌بن‌ابان ورّاق (متوفاي 216 ه .ق) 300
3. جعفر‌بن‌سليمان ضبعي (متوفاي 178 ه .ق) 301
4. حسن بن صالح بن حي (متوفاي 196 ه .ق) 304
5. سلمةبن‌کُهَيْل (متوفاي121 ه .ق) 306
6. سليمان‌بن‌صُرد خزاعي (متوفاي 65 ه .ق) 308
7. سليمان‌بن‌مهران (متوفاي148 ه .ق) 309
8. ظالم‌بن‌عمرو دؤلي (متوفاي69 ه .ق) 311
9. عامربن‌واثله (متوفاي110ه .ق) 312
10. عبّاد‌بن‌يعقوب رواجِني (متوفاي250 ه .ق) 314
11. عبدالله‌بن‌شداد (متوفاي 81 ه .ق) 316
12. عبيدالله‌بن‌موسي عبسي (متوفاي213 ه .ق) 317
13. عدي‌بن‌ثابت (متوفاي 116 ه .ق) 320
14. فضل‌بن‌دُكَيْن (متوفاي 219 ه .ق) 322
15. وكيع‌بن‌جراح (متوفاي 196 ه .ق) 324
فصل دوم: راويان داعيه و روايات مؤيد بدعت در صحيحين 327
صحيح بخاري و مسلم در باور اهل سنت 327
آگاهي بخاري و مسلم به حال راويان 330
1. عبيدالله‌بن‌موسي عبسي 331
2. عَدي‌بن‌ثابت 334
3. قيس‌بن‌ابي‌حازم 336
نتيجه 343
پاسخ به يک پرسش 343
1. شرايط عمومي حجيت خبر 344
2. شرايط خاص حجيت خبر 344
نتيجه‌گيري 349
نمايه اعلام 351
کتابنامه 381
