بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان: نشانه های عثمانی گری و ناصبی گری در آثار ذهبی
استاد راهنما: آیت¬الله شیخ نجم الدین طبسی
استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی فرمانیان
محقق: مهدی منصورسمایی
سال دفاع: بهمن 1393
مقدمه
شهر دمشق در اواخر قرن هفتم و آغاز قرن هشتم هجری یکی از مراکز علمی محسوب می‌شد. در این دوره تعداد کثیری از نوشته‌های آمیخته به هزل(بدگویی) که در دوره‌های پیشین سابقه چندانی نداشت، یافت می‌شد و تنها تألیفات کمی که به اصالت و ابداع ممتاز بود، وجود داشت.
دمشق در این زمان، شاهد نزاع مذهبی و عقیدتی شدیدی بود که در بسیاری از موارد، سلاطین ممالیک بدان دامن می‌زدند. اشاعره قدرت مطرح در مصر و شام بودند و بر مذاهب دیگر تأثیر گذاردند. حنبلی‌ها نیز در دمشق دارای مجموعه‌ای از دارالحدیث بودند. آتش نزاع و درگیری عقیدتی بین حنبلی‌ها و اشعری‌ها برافروخته شد. حنبلی‌ها به «نص» در علوم نقلی رو آوردند و اشاعره بر استدلال عقلی و برهان منطقی در تدریس بیشتر تکیه کردند. تعصبّات ناشی از آن گسترش پیدا کرد؛ به طوری که در بسیاری از نوشته‌های عصر بروز یافت.
در چنین اوضاعی، شمس¬الدین ابوعبداللّه محمد بن احمد بن عثمان بن قایماز بن عبداللّه ذهبی در سال 673 هـ ق به دنیا آمد. او تحصیل علم را به صورت جدّی در سن هجده سالگی شروع کرد.
ذهبی با سه تن از علمای عصر پیوند دوستی داشت؛ آنان جمال¬الدین یوسف بن عبدالرحمن مزّی شافعی، تقی¬الدین احمد معروف به ابن¬تیمیه و علم¬الدین قاسم بن محمد برزالی بودند؛ از نظر سن، ذهبی کوچک‌ترین آنان و مزّی بزرگ‌ترینشان بود.
مزّی، برزالی و ذهبی هر سه شافعی مذهب بودند، ولی به خاطر دوستی‌شان با یکدیگر، به آراء حنابله میل پیدا کرده و از آن مذهب دفاع می¬نمودند.
حیات علمی ذهبی در آغاز قرن هشتم هجری شکوفا شد. او مبادرت به تلخیص تعداد فراوانی از مهم‌ترین آثار علمی تألیفی به ویژه در زمینه تاریخ و حدیث کرد. لازم به ذکر است که نظرات وی در ذکر روایات، اساس بسیاری از آثارش را تشکیل می‌داد.
با توجه به برخی انتقادات و نقطه نظرات خاص ذهبی در باب فضائل اهل بیت و انتساب ناصبی¬گری به ایشان توسط برخی از متفکران شیعه قصد داریم به بررسی روش برخورد ذهبی در آثارش نسبت به اخبار فضائل اهل بیت، رجال محب اهل بیت، شعائر و آداب و رسوم محبین اهل بیت پرداخته و شواهد ناصبی¬گری و عثمانی¬گری را در آثار ایشان بررسی نماییم.
در نوشته¬ها و آثار ذهبی، در مواجهه با اخبار فضائل اهل بیت، رجال محب اهل بیت، آداب و رسوم و شعائر محبین اهل بیت، نشانه¬هایی از تعصب و کینه و دشمنی نسبت به اهل بیت وجود دارد که دال بر ناصبی و عثمانی بودن ایشان است، و با توجه به اعتبار آثار ذهبی نزد وهابیت و سلفیان و رویکرد ناصبی و عثمانی ایشان به فضائل اهل بیت و راویان ایشان، در این کتاب، بنا بر این است که تأثیر این نگرش را در پدید آمدن روحیه عثمانی¬گری و ناصبی¬گری در وهابیت نشان داده شود.
با توجه به اینکه در جرح و تعدیل راویان و رد نمودن اخبار فضائل اهل بیت، به نظرات ذهبی در این رابطه استناد می¬گردد، و او یکی از چهار نفری است که سلفیان و وهابیت، آنان را مبنای علم رجال خود قرار داده¬اند، می¬بایست روشن شود که این نظرات، از چه تفکراتی نشأت گرفته شده و آیا می¬توان آن را قبول نمود یا نه؟ و اثبات صحت روایات و اخبار فضائل اهل بیت، که به گفته ذهبی که از اعتقادش به ناصبی¬گری ناشی شده، تضعیف شده و یا باطل و منکر و موضوع خوانده شده است؛ و همچنین همین استفاده را در مورد راویانی که جرح و تعدیل آنان به دلیل همین نگرش بوده است، می¬توان گرفت، و اثبات اینکه جریان فعلی وهابیت اموی ناشی از نصب و ناصبی¬گری است و نه محبت، و از این مبنا تبلیغ می¬گردد؛ باید بین خط نواصب و خط تسنن تفکیک کنیم.
فهرست مطالب
مقدمه 12
فصل اول: کلیات 14
گفتار اول: ناصبي 15
1- مفهوم ناصبی 15
معناي لغوي ناصبی 15
معنای اصطلاحی ناصبی 16
معناي ناصبي در روايات 16
حکم ناصبی در روایات 17
معناي اصطلاحي ناصبي در كلمات علماي شيعه 18
الف) معناي وسیع نصب و ناصبي 18
ب) معناي ضیق نصب و ناصبي 18
قول مختار 19
معناي اصطلاحي ناصبي در كلمات اهل سنت 20
2- مصداق ناصبی 22
مصاديق و شاخصه‌هاي نصب در کلام فقهای شیعه 22
شاخصه‌هاي نصب و ناصبي نزد اهل سنت 23
3- مرجع تشخیص ناصبی 24
نتیجه 25
گفتار دوم: عثماني 27
1- تعريف عثمانيه 27
2- بستر تاریخی عثمانیه وعقاید آنان 28
3- گونه ها و شاخصه های عثمانیه 29
4- نمودها وعملکردهای تفکر عثمانی 30
نمود نظامی 30
نمود سیاسی 31
نمود فکری واعتقادی 33
5- مصادیق وشاخصه های تفکر عثمانی 34
نتیجه 34
گفتار سوم: بررسی روایت نفاق مبغض امیرالمؤمنین و لزوم جرح نواصب 36
عدم تأثیر عقیده راوی در جرح او 36
توجیه بغض امیرالمؤمنین 37
پاسخ به توجیهات در باب بغض امیرالمؤمنین 39
نتیجه 45
گفتار چهارم: حب اهل بیت 46
حب 46
اهل 46
اهل بیت(علیهم السلام) در قرآن 47
اهل بیت در روایات 49
الف: روايات محبت به اهل بيت(علیهم السلام) 49
ب: روايات بغض و دشمنى با اهل بيت 50
نتیجه 51
گفتار پنجم: شرح حال ذهبی و آثار او 52
زمانه ذهبی 52
آغاز عنایت ذهبی به طلب علم 53
شخصیت ذهبی 55
مناصب تدریس ذهبی 56
سیر تدوین آثار علمی ذهبی 57
موضوعات آثار ذهبی 59
فصل دوم: برخورد ذهبی با اخبار فضائل امیرالمؤمنین 60
گفتار اول: حدیث شهر علم 61
اسناد حدیث 61
حدیث ابن¬عباس 61
حدیث جابر بن عبدالله 64
حدیث امیرالمؤمنین 65
نظرات علمای اهل سنت در مورد این حدیث 66
معنی حدیث 69
از نشانه¬های شهرت حدیث 70
نتیجه 70
گفتار دوم: حدیث آقایی در دنیا و آخرت 72
سند حدیث 72
نظرات در مورد حدیث 72
رجال حدیث 73
ابوالازهر أحمد بن الأزهر بن منيع بن سليط 73
او در این حدیث منفرد نبوده 75
نتیجه 76
گفتار سوم: حدیث نظر به صورت علی 77
اسناد حدیث 77
نظرات علمای اهل سنت در مورد حدیث 77
حدیث ابن مسعود 78
حدیث عمران بن حصین 80
حدیث جابر 81
حدیث معاذ 81
حدیث انس 81
حدیث ابوبکر 82
حدیث ثوبان 82
حدیث عایشه 83
حدیث عثمان 83
معنای حدیث 83
نکته قابل تأمل 84
نتیجه 85
فصل سوم: رویکرد ذهبی در قبال رجال محب اهل بیت و آداب و رسوم آنان 87
گفتار اول: برخورد ذهبی با کسانی که شیعه نامیده شده¬اند 88
ابن عقده 88
اصبغ بن نباته 88
ثعلبه بن یزید حمانی 89
ثویر بن ابی¬فاخته 89
حارث بن حصیره 90
حارث بن عبدالله 90
حسین بن حسن اشقر 91
حکم بن ظهیر فزاری 92
حکیم بن جبیر 92
حمران بن اعین 93
خالد بن مخلد قطوانی 93
سالم بن ابی¬حفصه کندی 94
سعاد بن سلیمان 96
عمرو بن جابر حضرمی 96
قابوس بن ابی¬ظبیان 97
کمیل بن زیاد 97
گفتار دوم: بررسی جرح و تعدیل ابوبلج فزارى واسطى و نظر ذهبی درباره او 98
کسانی که ابوبلج فزاری را توثیق و تعدیل کرده¬اند: 98
کسانی که ابوبلج را تضعیف نموده¬اند و پاسخ به آنها 101
نظر ابن حجر درباره ابوبلج و پاسخ او به جرحهای مطرح شده 103
نظر ذهبی در برخورد با ابوبلج 104
گفتار سوم: بررسی جرح و تعدیل عبدالله بن لهیعه و نظر ذهبی درباره او 106
کسانی که ابن لهیعه را به طور مطلق توثیق نموده¬اند: 106
کسانی که ابن لهیعه را حسن الحدیث و اهل صدق می¬دانند: 106
کسانی که حدیث ابن لهیعه را معتبر می¬دانند: 107
و اما جرح مفسر ابن لهیعه و جواب به آن 107
الف)آشفتگی و اختلاط 107
جواب از این جرح 108
ب) سوختن کتابهایش 108
جواب از این جرح 108
تشیع ابن لهیعه 109
دفاع ذهبی از ابن لهیعه 109
علت دفاع از ابن لهیعه 110
جرح ابن لهیعه توسط ذهبی 110
گفتار چهارم: توهین ذهبی به آداب و رسوم محبین اهل بیت 111
فصل چهارم: رفتار ذهبی نسبت به مبغضین اهل بیت 113
گفتار اول: ذهبی و توثیق ناصبیان 114
إبراهيم بن يعقوب جوزجاني 114
أزهر بن عبدالله بن جميع حرازي 115
إسحاق بن سويد بن هبيره تميمي بصري 115
أسد بن موسى بن إبراهيم بن وليد بن عبدالملك بن مروان 116
ثور بن يزيد كلاعي حمصي 116
جعفر بن معتصم متوكل عباسي 116
حريز بن عثمان حمصي 117
حصين بن نمير واسطي ضرير 119
خالد بن سلمه فأفاء 119
خالد بن عبدالله قسري 119
زياد بن جبير ثقفي 120
زياد بن علاقه كوفي 120
سائب بن فروخ شاعر 120
عبدالرحمن بن إبراهيم دمشقي (دحيم) 120
عبدالله بن زيد أبوقلابه بصري 121
عبدالله بن سالم حمصي أبويوسف 121
عبدالله بن شقيق 121
عبدالمغيث بن زهير بغدادي 122
عبدالله بن طاووس يماني 122
عمر بن سعد بن أبي وقاص 122
قيس بن أبي¬حازم بجلي 123
لمازه بن زبار أبولبید 123
محمد بن زياد الهاني 123
محمد بن هارون 124
مغيره بن مقسم ضبی 124
ميمون بن مهران جزری 124
نعيم بن أبي¬هند الأشجعي 124
يزيد بن هارون 125
گفتار دوم: ذهبی و توثیق خوارج 126
إسماعيل بن سميع نخعي 126
ثور بن زيد 126
أبوحسان أعرج 126
حاجب بن عمر ثقفي 126
جابر بن زيد أزدي 127
داود بن حصين 127
شبث بن ربعي 127
عكرمه 128
عمران بن حطان 129
وليد بن كثير مخزومی 129
گفتار سوم: کوشش ذهبی در رد نصب از ناصبیان و ترحم بر آنان 130
الف) رد نصب از ناصبیان 130
جعفر بن معتصم متوکل عباسی 130
حريز بن عثمان حمصي 130
عبدالرحمن بن إبراهيم دمشقي دحيم 131
قيس بن أبي¬حازم أحمسي كوفي 131
محمد بن زياد ألهاني حمصی 131
ميمون بن مهران 132
ب) ترحم بر ناصبیان 132
أسد بن وداعه شامی 132
جعفر بن معتصم متوكل عباسي 132
گفتار چهارم: ذهبی و توثیق اعوان ظلمه 133
أبوبكر بن أبوموسى أشعري 133
بسر بن أرطاه 133
خالد بن عبدالله قسري 134
زهير بن معاويه جعفي 134
شهر بن حوشب شامي 134
عبدالرحمن بن إبراهیم دمشقی دحيم 134
عبدالله بن ذكوان أبوالزناد 135
أبوعبيد حاجب 135
عنبسة بن سعيد بن عاص أموي 135
أبوغطفان بن طريف 136
قبيصه بن ذؤيب خزاعي 136
خاتمه 137
فهرست منابع 138
