بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان: نقد و بررسی آرای سلفی شوکانی
استاد راهنما: آیت الله شیخ نجم الدین طبسی
استاد مشاور: حجت الإسلام والمسلمین دکتر مهدی فرمانیان
محقق: سید حمید حسینی
سال دفاع: 1395
پیشگفتار
حمد و ستایش مخصوص پروردگار جهانیان است و با درود و سلام بر بهترین آفریننده الهی و آخرین فرستاده¬اش حضرت محمد بن عبدالله6 و بر اهل‌بیت پاکش: به‌ویژه حضرت ولیعصر حجت بن الحسن المهدی7. یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های برجسته قرن سیزدهم که با تأثیرپذیری از ابن تیمیه و پیروانش، به تبیین، ترویج و گسترش اندیشه¬های سلفی و وهابی پرداخت، محمد بن علی شوکانی است.
شوکانی به‌عنوان یک سلفی تمام‌عیار با تأثیرپذیری از ابن تیمیه و پیروانش و پذیرش افکار سلفی از روش افکار سلف در فهم قرآن و روایات پیروی کرد. وی تصریح می¬کند: سزاوار است عالم از راه و روش سلفِ صالحِ از صحابه و تابعین پیروی کند. او به تألیف و تفسیر و تفصیل در موضوعات مختلف پرداخت و مسلمانان را به جهت مخالفت با آرای خود که در حقیقت همان آراء ابن تیمیه است، مشرک، بلکه بدتر از آنان قلمداد می‌کند. درباره شخصیت شوکانی و افکار و آثار او کتاب¬ها و رساله¬های متعددی نوشته‌شده و نویسندگان متعدد از زوایای مختلف به بررسی آثار و افکار شوکانی پرداختند. ولی کتابی که به نقد آثار و افکار سلفی او بپردازد، نوشته‌نشده است و هدف این پژوهش در راستای نقد و بررسی آراء و افکار سلفی وی نوشته‌شده است.
فصل اول: کلیات و مفهوم شناسی (مفهوم سلف و سلفي گري و زندگينامه شوکاني) 8
زندگینامه شوکانی 9
زیدیه در یمن 9
تاریخ پیدایش سلفی گری در زیدیه 9
ولادت و وفات 11
خانواده شوکانی 11
تحصیل 11
شوکانی و قضاوت 12
مذهب و عقیده 12
مذهب فقهی شوکانی 12
مذهب اعتقادی شوکانی 13
شوکانی و همراهی او با وهابیت 14
شوکانی و شیعیان 14
شوکانی و فتنه‌های صدر اسلام 15
اساتید شوکانی 15
شاگردان شوکانی 15
تألیفات شوکانی 16
مفهوم سلف و سلفي گري 17
معناي لغوي سلف 17
مفهوم اصطلاحي سلفيه 18
سلفيه و نسبت افکار خود به احمد بن حنبل 21
تفکرات خاص ابن تيميه 22
عقائد ابن تيميه 22
فرق سلف با اهل حديث 23
جریان‌های فکري سلفي 24
پيروي از سلفيه به چه معناست؟ 26
شوکاني و ابن تيميه 28
جمع‌بندی 28
فصل دوم: نقد و بررسي مفهوم توحيد و شرک از ديدگاه شوکاني 29
مقدمه 30
ديدگاه شوکاني در توحيد وشرک و عبادت 31
اعتقاد به توحيد 31
شوکاني و توحيد در عبادت 32
توحيد عبادي و توحيد الوهي 35
ماهيت عبادت و عناصر تشکيل دهنده آن 36
عبادت از ديدگاه شوکاني 41
مصادیق عبادت در ديدگاه شوکاني 41
نقد ديدگاه شوکاني در عبادت 42
تعريف عبادت 42
مشرکين و عبادت براي تقرب به خدا 47
جمع‌بندی 52
فصل سوم: نقد و بررسي آراء و افکار شوکاني در باب توسل، شفاعت و استغاثه به اولياء الهي 54
مقدمه 55
توسل و شفاعت و استغاثه به اولياء الهي از ديدگاه شوکاني 56
نقد ديدگاه شوکاني در توسل و شفاعت و استغاثه به اولياء الهي 57
حيات برزخي 60
حیات پس از مرگ و دیدگاه برخی علمای اهل سنت 60
قرآن و حيات برزخي 61
وجود ارتباط بين حيات برزخي و حيات مادي 63
آيات 63
روايات 64
معناي توسل 66
اقسام توسل 66
نقد ديدگاه شوکاني در توسل 70
قرآن و توسل 72
روايات و توسل 74
1ـ توسل پيامبر اکرم به انبياء گذشته 74
2ـ توسل اميرالمؤمنين علي به پيامبر 74
3ـ توسل ابوبکر به پيامبر اکرم 75
4ـ توسل صحابه به پيامبر اکرم در جنگ با مسيلمه کذاب 75
5ـ توسل اهل مدينه به پيامبر خدا پس از رحلت آن حضرت 75
6ـ توسل به پیامبر اکرم قبل از ولادت او 76
پاسخ به شبهات در مورد برخي آيات 76
مفهوم دعا در قرآن 80
شفاعت 83
استغاثه به اولياء الهي 83
نقد ديدگاه شوکاني در استغاثه به اولياي الهي 85
استغاثه به اولياي الهي از نگاه روايات اهل سنت 87
استغاثه از ديدگاه فقيهان 88
جمع‌بندی 89
فصل چهارم: نقد و بررسي آراء و افکار شوکاني در زیارت قبور و بناي بر آن 91
مقدمه 92
بناي بر قبور از ديدگاه شوکاني 93
دلیل اول اتفاق امت 93
نقد و بررسی دلیل اول 93
دلیل دوم احادیث 94
الف: روایاتی که از مسجد قرار دادن قبور نهی می‌کند 94
نقد و بررسی دسته اول روایات 95
ب: روایت ابی الهیاج 97
نقد و بررسی روایت ابی الهیاج اسدی 98
اشکالات سندی حدیث 98
اشکالات دلالی حدیث 100
تسطیح یا تسنیم قبرها 102
ج: روایت جابر بن عبدالله 103
نقد و بررسی روایت جابر 104
نقد و بررسی سند 104
نقد و بررسی دلالت 105
اشکال اول 106
اشکال دوم 106
اشکال سوم 107
دلیل سوم وقوع در شرک 108
نقد و بررسی دلیل سوم 109
شوکانی و فتوای علما 109
نقد 110
شوکانی و سیره مسلمین 111
نقد 111
زیارت قبور 120
نقد و بررسی کلام شوکانی در زیارت 121
متن حدیث شدّ رحال 122
نقد و بررسی حدیث 122
علمای اهل سنت و حدیث شدّ رحال 123
جمع بندی 128
فصل پنجم: نقد و بررسی آراء و افکار شوکانی در باب نذر، قربانی و ذبح بر اولیاء الهی 129
مقدمه 130
نقد و بررسی کلام شوکانی 131
اقسام نذر برای غیر خدا 131
جواب از شبهه 132
قربانی کردن 133
آیا نذر و قربانی، عبادت و پرستش صاحبان قبر است؟ 134
نذر، قربانی و مشابهت با عمل مشرکان 135
نذر و قربانی در کنار قبرها 137
جمع بندی 141
فصل ششم: نقد و بررسی آراء و افکار سلفی شوکانی در باب طواف 142
مقدمه 143
نقد و بررسی کلام شوکانی 143
علمای اهل سنت و طواف 145
جمع بندی 146
فصل پایانی: خاتمه و نتیجه‌گیری 147
فهرست منابع و مآخذ 150
