موضوع: بررسي موضوع استحقاق عقاب در نگاه متكلّمين امامیه، معتزله و اشاعره
نویسنده
محمد علی اخویان
عضو هیأت علمی و دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه قم .
چکیده
در کلام اسلامی، مباحث و موضوعات فراوانی وجود دارد که تأثیرپذیری و تأثیرگذاری‌هایی نسبت به سایر علوم مانند اصول فقه و فلسفه و... دارد. استحقاقي يا غيراستحقاقي بودن عقاب، اتّفاقاً يكي از همین مسائل علم كلام اسلامي است كه گاهي در ضمن بحث «معاد» و گاه در زيرمجموعۀ بحث «افعال الهي» به‌عنوان وي‍ژگي‌اي براي عقاب مطرح شده و آثار علمی و عملی مهمی در پی داشته است. لکن برخلاف این اهمّیّت و تأثیر، هنوز بررسی دقیق و جامع نسبت به این دیدگاه‌ها و مسائل مربوطه، انجام نشده است. از همین رو، پژوهش حاضر با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و ساماندهي، بازپروري اطلاعات و تحليل داده‌ها از شيوۀ عقلي و نقلي و به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی و نیز با هدف تبيين جامع و مقايسۀ دقيق دو ديدگاه یادشده و ادلّۀ آن‌ها، نگارش یافته است. یافته‌های این تحقیق نشان داد که متكلّمان امامي و معتزلي که به استحقاق عقاب معتقد هستند، در برخی موارد ادلّه‌ای مخدوش و ناتمام دارند؛ امّا برخي از آن‌ها صحيح و قابل پذيرش است. همچنین روشن شد که متكلّمان اشعري، اگرچه استحقاق عقاب را ضمن اقامۀ ادلّه‌ای، مردود دانسته‌اند؛ امّا منشأ اصلي این دیدگاه، انكار حُسن و قبح عقلي و برداشت نادرست از معناي استحقاق عقاب است. در نهایت، دیدگاه استحقاق عقاب، دیدگاه برگزیده و صحیح معرفی شد.
برای دریافت اصل مقاله وارد لینک شوید.
