پذیرش مقاله حجج اسلام اسماعیلی و رضانژاد در دو فصلنامه مطالعات مقارنه ای مذاهب اسلامی

موضوع: تحلیل و ارزیابی الهیات سلبیِ وجودشناختی از منظر شاخص‌ترین الهی‌دانان اسماعیلی از منظر شاخص‌ترین الهی‌دانان اسماعیلی
نویسندگان

محمدعلی اسماعيلي
دکتری فلسفه اسلامی و عضو پژوهشگاه بین المللی المصطفی العالمیة 

عزالدین رضانژاد

استاد و عضو هیأت علمی جامعة المصطفی العالمیة 

چکیده

الهیات سلبی در سه ساحت وجودشناختی، معرفت‌شناختی و زبان‌شناختی مطرح است که ساحت سوم برآمده از دو ساحت نخست است. بنیاد خداشناسی الهی‌دانان اسماعیلی با تأثیرپذیری از آموزه‌های افلوطینی، بر الهیات سلبی استوار است و در این حوزه تا آنجا پیش رفتند که حتی معتزلیان را نافی حقیقی صفات نمی‌دانند؛ بلکه آنان را مثبِتان صفات و خود را نافیان صفات می‌شمارند. از رهگذر جستار حاضر که با روش توصیفي ـ تحلیلی و با هدف تقریر و ارزیابی دیدگاه الهی‌دانان اسماعیلی و بازخوانی تأثیرپذیری و تأثیرگذاری آن سامان یافته، آشکار می‌شود که به باور اسماعیلیان، صفات کمالی حقیقی در مرتبه «هستی»اند و خدا «فراهستی» است، بنابراین همۀ صفات از او سلب می‌شود. این دیدگاه مورد پذیرش الهی‌دانانی نظیر ابوحاتم رازی (260ق-322ق)، ابویعقوب سجستانی (271ق-353ق)، حمیدالدین کرمانی (352ق-411ق)، ابراهیم بن حسین حامدی (م.557ق)، علی بن محمد الولید (522ق-612ق) و عمادالدین قرشی (م.872ق) قرار دارد. این نظریه که از فلسفۀ افلاطونی تأثیر پذیرفته، از یک سلسله آسیب‌های معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی رنج می‌برد که به عنوان نمونه می‌توان مواردی نظیر «فراهستی‌انگاری خدا»، «تشبیه‌انگاری الهیات ایجابی»، «لزوم ضدّداری خدا»، «مرکب‌انگاری خدا برپایه الهیات ایجابی» و «تأثیرپذیری ذات الهی» را ذکر کرد.

برای دریافت اصل مقاله وارد لینک شوید.