بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان پایان نامه: چالش های عقیدتی جریان امامت پس از شهادت امام صادق علیه السلام
استاد راهنما: حجت الاسللام و المسلمین سید محمد کاظم طباطبایی
استاد مشاور: حجت الاسلام و المسلمین علی راد
دانش پژوه: علیرضا بهرامی
تاریخ دفاع: پاییز 1390
بیان مسأله
اتفاقات و جریاناتی که باعث تردید و انحراف برخی معتقدین به امامت امام صادق ع پس از شهادت ایشان در پذیرش امامت امام کاظم ع شد، نقطه درنگی در جریان شیعه به شمار می¬رود.
همزمانی این حوادث با تحولات سیاسی، فکری ـ فرهنگی و گرایشات درون مذهبی انحرافی؛ مطالعه پیامدهای این تحولات بر این چالش را ضروری می¬سازد.
جریان عباسی حاکم با شعار دعوت به رضایت خاندان پیامبر ص توانسته بود تمایلات مردم را به خود جلب کند، و با همین ابزار از قوای جامعه دوستدار اهل بیت ع برای سرنگونی امویان نهایت استفاده را برد. ایشان پس از گذراندن دوره تثبیت، در صدد حذف مهم¬ترین مخالفان خود یعنی ائمه: با دو ابزار فرقه¬سازی و ایجاد محدودیت برخاستند.
همچنین جریانات فکری معتزلی، مرجئی ـ که دوره تئوریزه کردن عقایدشان را می¬گذراندند ـ از طرفی، به همراه رهیافت جریان ترجمه و جریان¬های رادیکال منتسب به خاندان پیامبر ص از جهت دیگر، با طرح نظریه¬های خود که برآمده از همنوایی با جریان¬های فکری رائج بود، باعث گرایش مردم به خود و چالش¬آفرینی شدند.
این پیش زمینه¬های فکری و سیاسی باعث شد جامعه شیعه پس از شهادت امام صادق ع ـ البته برای یک دوره بسیار کوتاه ـ به جریان عبد¬الله افطح گرایش پیدا کنند.
مطالعه روایات معصومین نشان می¬دهد طراحی ویژه اهل بیت: به گونه¬ای صورت گرفته که در زمان بروز چالش اصول شناخت امام در اختیار مردم است. نص، عصمت، علم و ودائع امامت از جمله ابزارهای رفع حیرت است. برخلاف باور عمومی مبنی بر خود معرفی امام، قواعد برخاسته از قرآن و تعالیم اهل بیت به همراه خواص اصحاب، تأثیر گذاران اصلی صحنه چالش هستند.
توجه به گستره وجودی امام معصوم و کارکردهای اجتماعی نهاد امامت به عنوان واسطه معرفت و هدایت، کنترل کننده لغزش¬ها، تنظیم کننده روابط و حافظ شیعه و حوزه عقیده مواجهه با چالش-ها در حوزه نظر را هموار می¬سازد.
اهل بیت: ضمن تفکیک بین جریانات عمومی شیعه از برخی خواص و گروه¬های منحرف حرکت روشن¬گرانه و با درایت خود در پشت سر گذاشتن چالش¬ها را بر چهار اصل تأکید بر جایگاه نهاد امامت، ملاحظه مخاطبان، کتمان سر و اختلاف زدایی و وحدت آفرینی استوار ساختند.
کلید واژه¬ها: چالش امامت، روایت، جانشینی، امام صادق ع.
فهرست مطالب به طور موجز عبارتند از:
1. فصل اول: کلیات و مفاهیم............................................................................................................................. 3
2. فصل دوم: زمينه های فکری، فرهنگی و سياسی ظهور چالشهای عقيدتی.................................................... 13
1. 2. زمینه های سياسی چالشها (ريشه ها وشيوه های حکومت عباسی)......................................................... 15
2. 2. زمینه های فکری ـ فرهنگی چالشها......................................................................................................... 24
3. 6. 2. 2. پیش زمینه های اسماعیلیه.............................................................................................................. 44
4. 6. 2. 2. رد پای کیسانیه.............................................................................................................................. 44
3. فصل سوم: بازشناسی مهم ترين نمونه های چالشهای امامت و علل و ريشه های آن............................... 49
1. 3. معیار های جانشین امام....................................................................................................................... 51
2. 3. آسیب شناسی شناخت معیار های جانشین.......................................................................................... 56
نتیجه............................................................................................................................................................. 66
3. 3. راههای اثبات و ابراز جانشین............................................................................................................. 67
1. 3. 3. تطبیق معیارهای جانشینی............................................................................................................... 67
2. 3. 3. تسمیه و تصریح به اسم................................................................................................................. 68
4. 3. آسیب شناسی شناخت راههای ابراز و اثبات جانشین......................................................................... 72
نکته پایانی................................................................................................................................................... 82
5. 3. محوریت چالشها در متون کلامی ـ روایی.......................................................................................... 83
دفع یک شبهه.............................................................................................................................................. 87
4. فصل چهارم: تبيين سيره نظری و عملی معصومان در تعامل با جريان چالش......................................... 91
1. 4. گستره وجودی امام........................................................................................................................... 92
2. 4. کارکردهای اجتماعی نهاد امامت........................................................................................................ 98
نکته پایانی................................................................................................................................................. 102
4. 4. سیره عملی امامان، حرکت روشن گرانه و با درایت......................................................................... 105
1. 4. 4. تفکيک جريانهای درون مذهبی................................................................................................... 105
2. 4. 4. اصول حاکم بر سیره اهل بیت در تعامل با چالش......................................................................... 107
نتیجه............................................................................................................................................................ 111
جمع بندی نهایی............................................................................................................................................ 113
فهرست منابع................................................................................................................................................ 115
