بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان: آموزه های اعتقادی دیوبندیه، وهابیت و شیعه (اختلافات و اشتراکات)
چکیده
وهابیت و دیوبندیه امروزه از جمله فرقه¬های اسلام به شمار می¬روند که شناخت مبانی فکری و اعتقادی آنان و بررسی تطبیقی آن با عقاید شیعه از اهمیت بالایی برخوردار است. در نوشتار پیش¬رو به روش توصیفی ـ تحلیلی و براساس منابع کتاب¬خوانی به این مهم پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد که، بسیاری از دیوبندیان مانند شیعه چهار مرتبه برای توحید قائل هستند. ولی برخی دیگر همانند وهابیت، توحید را منحصر در توحید عبادی دانسته و مخالفین خود را مشرک می¬نامند. بسیاری از دیوبندیان در اعتقاد به برخی از وجوه توسل باوری همانند شیعه دارند و وهابیت فقط توسل به دعای پیامبر در زمان حیات را جایز و مابقی اقسام توسل را شرک می¬دانند. شیعه و اکثر دیوبندی¬ها زیارت و سفر برای زیارت پیامبر و اولیای الهی را از اعظم مستحبات می¬دانند اما برخی از دیوبندی¬ها و وهابیت هرگونه سفر برای زیارت را حرام اعلام کرده¬اند؛ بیشتر دیوبندیان مانند شیعه، پیامبران را معصوم، پاک و آنان را دارای علم¬غیب با اذن الهی دانسته¬اند، اما وهابیت با توجه به ظواهر آیات و روایات، عصمت و علم¬غیب پیامبران را منکر و نسبت‌های ناروا به پیامبران داده¬اند. وهابی¬ها اجماع امت پیامبر را معصوم می¬دانند و چون امت معصوم است دیگر نیازی به عصمت بعد از پیامبر نیست. اکثر فرقه¬های اسلامی ابوین پیامبر را کافر دانسته و رساله¬هایی در اثبات کفر آنان نوشته¬اند ولی شیعه و برخی از دیوبندیان، اعتقاد دارند پیامبران در رحم پاک و در صلب پدران مؤمن قرار گرفته¬اند. وهابیت، شفاعت و استغاثه را مختص به خدا دانسته ولی شیعه و دیوبندی¬ها در مسأله شفاعت و استغاثه از غیر خدا به اعتبار اینکه او واسطه است جایز دانسته است. دیوبندی¬ها و وهابیت طُرق انتخاب جانشین پیامبر را از راه شورا و بیعت می¬دانند، اما شیعه جانشین پیامبر را انتصابی دانسته و آن را نیز همانند پیامبر، امری الهی می¬داند. شیعیان در اعتقادات خود از قرآن، سنت نبوی، روایات و احادیث وارده از امامان دوازده‌گانه پیروی می¬کنند. اما دیوبندیه و وهابیت علاوه بر قرآن و سنت نبوی، از روایات صحابه و قیاس و استحسان نیز بهره برده‌اند.
استاد راهنما: حجت الاسلام و المسلمین محمد معینی فر
محقق: محمد آذر نیا
سال دفاع: 1399
کلید واژگان: شیعه، دیوبندیه، وهابیت، اختلافات و اشتراکات، اعتقادی.
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات و مفاهیم........................................................................................................................1
گفتار اول: کليات 2
مقدمه 2
بیان مسئله 3
اهمیت و ضرورت پژوهش 4
اهداف و فوائد پژوهش 4
سؤالات پژوهش 5
سؤال اصلی 5
سؤالات فرعی 5
فرضیه پژوهش 5
فرضیه اصلی 5
فرضیه فرعی 5
پیشینه پژوهش 6
روش پژوهش 8
گفتار دوم: مفهوم شناسی 9
الف) آموزه¬های اعتقادی 9
ب) ديوبنديه 9
تأسیس سازمان جماعت تبلیغ 11
معرفی برخی از علما و مشاهير ديوبنديه 12
ج) وهابيت 15
چگونگی شکل¬گیری فرقه وهابیت 15
جریان سلفی¬گری 16
معنای لغوی سلف 17
معنای اصطلاحی سلف 17
مراحل شکل¬گیری اندیشه سلفی ـ وهابی 18
مشروعیت سلف 19
معرفی برخی از بزرگان وهابيت 21
د) شيعه 24
معرفی بزرگان شيعه 25
فصل دوم: دیدگاه دیوبندیه، وهابیت و شیعه در توحید 29
مقدمه 30
گفتار اول: توحيد و شرک 30
الف) معنای لغوی و اصطلاحی توحید 30
اقسام توحید 30
مراتب و درجات توحید 31
1. توحید ذاتی 31
2. توحید صفاتی 31
3. توحید افعالی 31
4. توحید در عبادت 31
توحید از نگاه دیوبندیه 32
توحید از نگاه وهابیت 34
توحید از نگاه شیعه 36
ب) معنای لغوی و اصطلاحی شرک 37
انوع شرک و احکام آن 38
شرک از نگاه دیوبندیه 38
شرک از نگاه وهابیت 39
وهابیون اکثريتِ امّت را به شرک محکوم مي‌‌کنند 41
شرک از نگاه شیعه 42
ج) اختلافات و اشتراکات 43
گفتار دوم: ايمان و کفر 44
الف) مفهوم لغوی و اصطلاحی ایمان 44
ایمان از نگاه دیوبندیه 45
ایمان از نگاه وهابیت 47
ایمان از نگاه شیعه 49
متعلَّق ایمان چیست؟ 50
ب) مفهوم لغوی و اصطلاحی کفر 51
اقسام کفر 52
تکفیر اهل قبله 52
کفر از نگاه دیوبندیه 53
کفر از نگاه وهابیت 54
مفهوم اسلام از نگاه وهابیان 55
فتواى بن¬جبرین بر کفر شیعه 56
کفر از نگاه شیعه 56
رابطه بین اسلام، ایمان و کفر 57
ملاک¬ها و ویژگی¬های کفر در بین علمای شیعه 58
ج) اختلافات و اشتراکات 59
گفتار سوم: توسل، شفاعت، استغاثه، زيارت قبور 60
الف) توسل 60
از نگاه دیوبندیه 61
از نگاه وهابیت 63
از نگاه شیعه 65
نمونه¬هایی از توسل 66
توسل در قرآن 66
توسل در روایات 66
نمونه¬هایی از توسل در سیره 66
ب) شفاعت 67
از دیدگاه دیوبندیه 68
از نگاه وهابیت 69
مهمترین دلایل یا شبهات وهابیان 71
از نگاه شیعه 71
ج) استغاثه 73
از دیدگاه دیوبندیه 73
از دیدگاه وهابیت 75
از نگاه شیعه 77
دلیل بر جواز استغاثه 77
استغاثه در روایات اهل¬سنت 78
د) زيارت قبور 79
نظر دیوبندیه 79
نظر وهابیت 81
نظر شیعه 83
ممارست پیامبر9به زیارت قبور 85
بررسی حدیث «لاتشدّ الرحال» 85
اشتراکات و اختلافات 87
فصل سوم: دیدگاه دیوبندیه، وهابیت و شیعه در نبوت 89
گفتار اول: عصمت پيامبران 90
الف) عصمت از لحاظ لغوی و اصطلاحی 90
ب) اقسام عصمت 90
عصمت از نگاه دیوبندیه 90
عصمت از نگاه وهابیت 92
چند نمونه از نسبت¬های ناروای وهابیت به ساحت مقدس انبیا 94
عصمت از نگاه شیعه 94
دلایل عقلی عصمت انبیا 96
ادله نقلی بر عصمت انبیا 97
گفتار دوم: طهارت نَسبی پيامبر اسلام9 98
نظر دیوبندیه 98
دیدگاه وهابیت به پیامبر اکرم9 100
نظر شیعه در مورد ایمان آباء النبی 101
دلائل شیعه بر اثبات ایمان پدران رسول خدا 102
گفتار سوم: علم غيب پيامبر9 104
از نظر دیوبندیه 105
از نظر وهابیت 106
از نظر شیعه 108
اشتراکات و اختلافات 111
فصل چهارم: دیدگاه دیوبندیه، وهابیت و شیعه در معاد 113
گفتار اول: معاد روحانی يا جسمانی 114
نگاه دیوبندیه 115
نگاه وهابیت 116
نگاه شیعه 118
معاد جسمانی در قرآن 120
معاد روحانی در قرآن 121
گفتار دوم: حيات برزخی 121
از نگاه دیوبندیه 122
از نگاه وهابیت 125
از نگاه شیعه 126
گفتار سوم: خلقت بهشت و جهنم 127
از نگاه دیوبندیه 128
از نگاه وهابیت 129
از نگاه شیعه 130
اشتراکات و اختلافات 133
فصل پنجم: دیدگاه دیوبندیه، وهابیت و شیعه در مورد رهبری جامعه 135
مقدمه 136
جایگاه امامت در مکتب تشیع 136
جایگاه امامت در مکتب دیوبندیه و وهابیت 136
معنای امام در لغت و اصطلاح 137
گفتار اول: طرق انتخاب جانشينی رسول اکرم9 138
دیدگاه دیوبندیه 138
دیدگاه وهابیت 140
دیدگاه شیعه 143
استدلال شیعه به تنصیصی بودن جانشینی سایر انبیا در طول تاریخ 145
گفتار دوم: ويژگی¬های جانشين رسول اکرم9و چگونگی تعيين آن 146
1ـ از نظر دیوبندیه 146
2ـ از نظر وهابیت 148
3ـ از نظر شیعه 149
دلائل عصمت امام در قرآن و روایات 150
قاعده لطف 152
اوصاف امام از نظر شیعه 153
اشتراکات و اختلافات 154
نتيجهگيری و جمع¬بندی 155
منابع 161
