عنوان کتاب: بررسی تطبیقی مصالح مرسله از دیدگاه فریقین
نویسندگان: محمد حسین کریمی، ابوالحسن رزاقی، کمال بهرامی، به قلم محمد حسین کریمی، زیر نظر استاد فرزانه علامه نجم الدین طبسی
چکیده
از ادله ای که برخی فقهای اهل سنت برای اثبات احکام شرعی بدان استاد میکنند «مصالح مرسله» یا «استصلاح» است. «استصلاح» در لغت یعنی عمل کردن بر اساس مصلحت و در اصطلاح شرعی اهل سنت، یعنی مبتنی بودن احکام شرعیه بر مصالح مرسله به گفته خلاف - یکی از فقهای اهل سنت - در این خصوص معانی گونه گون و گاه متضادی ارائه شده اما در مجموع میتوان گفت که مصالح مرسله یعنی این که در وقایعی که شارع مقدس برای آنها حکمی وضع نکرده است احکام عملیهای وضع شود.
«مصلحت مرسله» نیز در اصطلاح علمای اصول عبارت است از تشریح حکم در واقعه ای که نصی یا اجماعی در آن زمینه وجود ندارد «مرسله» به معنای رها است و مصلحتی است که از جانب شارع دلیلی بر اعتبار یا عدم اعتبار آن نرسیده باشد که برخی از اصولیون مانند حنابله از آن به «استصلاح» و برخی دیگر عمل به مصلحت مرسله تعبیر می کنند.
چنان که اشاره شد در این که آیا «مصالح مرسله» یکی از ادله احکام شرعی ،است بین علمای اصول اهل سنّت اختلاف نظر وجود دارد برخی آن را حجت دانسته و عده ای منکر حجیت آن هستند که تفصیل آن خواهد آمد از دیدگاه فقهای شیعه ادله و منابع احکام شرعی، منحصر در چهار منبع قرآن، سنت، عقل و اجماع است و دلیلی به نام «سَد و فتح ذرایع» و یا «مصالح مرسله وجود ندارد اما این گونه نیست که در فقه شیعه مصلحت مسلمین و یا جامعه اسلامی در نظر گرفته نشده باشد بلکه در فقه شیعه راهکارهای مناسبی جهت رعایت مصالح فردی و اجتماعی در نظر گرفته شده که برخی در حیطه وظایف فقیه و برخی دیگر در صلاحیت مقلدین است، اما آنچه قابل بررسی است این است که آیا در فقه شیعه این نوع مصالح منابع استخراج احکام شرعیه هستند و یا چیز دیگری و جایگاه آن در فقه شیعه کجاست؟ این موضوعی است که در خلال این بحث خواهد آمد و خلاصه آن این است که عنصر «مصلحت» در فقه شیعه منبع استنباط احکام شرعیه به حساب نمی آید بلکه راهکاری است برای تشخیص سه چیز: الف) تشخيص موضوعات احکام شرعیه که تمییز آن برای مکلفین دشوار است؛ ب) تشخيص مصادیق احکام حکومتی از سوی حاکم جامعه اسلامی؛ ج) برای شناخت مصادیق «احکام ثانوی» برای بررسی
موضوع کتاب پیش رو به سه فصل تقسیم شده است:
فصل اول: به کلیات مباحث اختصاص دارد که شامل بررسی مفاهیم و واژه های مورد استفاده در تحقیق می شود.
فصل دوم : دیدگاه فقهای اهل سنّت در باب مصالح مرسله» بررسی شده و ضمن ارائه مباحث به نقد آن نیز پرداخته شده است.
فصل سوم: به بررسی دیدگاه فقها و اصولیون شیعه در خصوص مصالح مرسله اختصاص یافته که ضمن تبیین دیدگاه فقهای شیعه در خصوص موضوع و تبیین مواضعی که احتمال به کارگیری عنصر «مصلحت» از دیدگاه شیعه متصور است به نقد و بررسی کلی آن نیز خواهیم پرداخت.
