بسم الله الرحمن الرحیم
گزارش نشست علمی
عنوان نشست: تحلیل و نقد حجیت فهم سلف در اندیشه ابنتیمیه
زمان و مکان: شنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۱۸: ۲۰
ارائهدهنده اصلی: حجتالاسلام دکتر خورشیدی
ناقد: حجتالاسلام والمسلمین پورامینی
دبیر نشست: حجتالاسلام سیدفیاض علوی
گزارش نشست
نشست علمی «جایگاه فهم سلف از منظر ابن تیمیه» با حضور اساتید و پژوهشگران برگزار شد. این نشست در دو بخش اصلی، شامل ارائه و نقد روششناختی، سامان یافت.
بخش نخست: تحلیل حجیت فهم سلف از دیدگاه ابنتیمیه
در ابتدای نشست، حجتالاسلام دکتر خورشیدی به تبیین معنای اصطلاحی «سلف» در اندیشه ابنتیمیه پرداختند و دو تلقی متفاوت از سلف را مطرح کردند:
نخست، سلف زمانی که ناظر به سه قرن نخست اسلام (صحابه، تابعین و تابعینِ تابعین) است؛ و دوم، سلف منهجی که به پیروی از روش و شیوه فهم آن نسلها در همه اعصار اشاره دارد.
ایشان تأکید کردند که ابنتیمیه با اعتقاد به حقانیت انحصاری مذهب سلف، بستر نظری شکلگیری جریان سلفی را فراهم ساخته است.
در ادامه، ابزارهای فهم نصوص دینی نزد ابنتیمیه تبیین شد. از نگاه وی، سیاق کلام (با استفاده از قرائن لفظی و حالی) و نیز فهم سلف، مهمترین ابزارهای فهم نصوص به شمار میآیند. نکته قابل توجه آن است که حتی تشخیص سیاق نیز، بنا بر دیدگاه ابنتیمیه، منوط به مراجعه به فهم سلف دانسته میشود.
دکتر خورشیدی سپس به اشکالات سندی در حجیت فهم سلف پرداختند و حدیث «خیر القرون قرنی…» را که از مهمترین مستندات ابنتیمیه است، مورد بررسی قرار دادند. ایشان توضیح دادند که در منابع روایی معتبر، این حدیث غالباً با تعبیر «خیر الناس قرنی…» نقل شده و در برخی روایات، از جمله در مسند احمد، واژه «اَقرانی» به معنای «نظیران و همانندان» بهکار رفته است، نه جمع «قَرن» به معنای دوره یا سده تاریخی. این تفاوت تعابیر، در استدلال ابنتیمیه تأثیر جدی دارد.
بخش دوم: نقد روششناختی
در بخش دوم نشست، حجتالاسلام والمسلمین پورامینی به نقد مبانی مطرحشده پرداختند. ایشان با تأکید بر وظیفه پژوهشگران در عبور از صرف گزارش و ورود به تحلیل و نقد علمی، خاطرنشان کردند که جریان وهابیت از عنوان «سلفیت» برای توجیه و پوشاندن رفتارها و جنایات خود بهره میبرد، در حالی که هر سلفی لزوماً وهابی نیست؛ چنانکه شخصیتهایی مانند محمد سعید البوطی را میتوان نمونهای از سلفیان غیر وهابی دانست.
نقد اصلی ایشان متوجه جایگاه «فهم سلف» بود. به تصریح ایشان، فهم سلف نمیتواند منبعی همعرض و همرتبه با قرآن و سنت تلقی شود. در بهترین حالت، فهم سلف میتواند بهعنوان ابزاری کمکی برای کشف سنت مورد استفاده قرار گیرد، نه مرجعی مستقل.
ایشان در ادامه به دو نکته اساسی اشاره کردند:
نخست، صحابه از حیث فهم و برداشت، یکدست و همنظر نبودهاند و اختلاف دیدگاههای جدی میان آنان وجود داشته است؛ و دوم، با وجود تأکیدهای روشن پیامبر اکرم (ص) بر جایگاه عترت، این مرجعیت در عمل به حاشیه رانده شده و نمیتوان از این واقعیت تاریخی چشمپوشی کرد.
جمعبندی
در پایان نشست، تأکید شد که بررسی جریان سلفیت بدون تحلیل دقیق مبانی معرفتی و روششناختی آن ممکن نیست. حاضران بر لزوم نقد قداستبخشی به «فهم سلف» و حفظ مرجعیت مطلق قرآن کریم و اهلبیت علیهمالسلام در کنار استفاده نقادانه از میراث سلف تأکید کردند. این نشست گامی در جهت تعمیق نگاه علمی و روشمند به یکی از مباحث مهم و مناقشهبرانگیز اندیشه اسلامی ارزیابی شد.
